Πλαγιώτικα ήθη κι έθιμα [Από το βιβλίο "Κοινότης Πλαγίων - Εν Παιονία Κιλκίς" του Θεόδωρου Π. Μποράκη (2022)]


Ὁ Ἱερὸς Ναὸς Ἁγίας Παρασκευῆς Πλαγίων. Φωτογραφία: Θεόδωρος Π. Μποράκης (2010).

Εἰκόνισμα τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς τοῦ Ἱ.Ν. Ἁγίας Παρασκευῆς Πλαγίων Παιονίας.
Φωτογραφία: Θοδωρὴς Π. Μποράκης.


Πλαγιώτικα ἤθη καὶ ἔθιμα[1]

 

1. Πανηγύρι τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Ἁγίας Παρασκευῆς 

Στὶς 26 Ἰουλίου γιορτάζει ἡ πολιοῦχος τοῦ χωριοῦ, Ἁγία Παρασκευή, ἡ προστάτιδα τοῦ χωριοῦ Μπογάζκιοϊ στὶς ἀλησμόνητες πατρίδες τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης. Τὴν εἰκόνα τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς, τὴν ἔφεραν στὸ Καρασινὰν εὐλαβικὰ οἱ πρόσφυγες τοῦ χωριοῦ τὶς μέρες τῆς προσφυγιᾶς, καὶ τὴν τιμοῦν μὲ ἰδιαίτερη εὐλάβεια κάθε χρόνο. Οἱ πανηγυρικὲς ἐκδηλώσεις διατηροῦνται ὡς ἔθιμο ἀπὸ τὸ παρελθόν, ἀπὸ τότε ποὺ τὰ γλέντια διαρκοῦσαν μέχρι καὶ τρεῖς μέρες καὶ προσέλκυαν τὸ ἐνδιαφέρον ντόπιων καὶ κοντοχωριανῶν ποὺ συμμετείχαν στὶς ἐκδηλώσεις, μετακινούμενοι ἀπὸ τὰ χωριά τους μὲ ὅποιο μέσο διέθεταν.



Περιφορά του εικονίσματος της Αγίας Παρασκευής την παραμονή της πανηγύρεως της ενορίας των Πλαγίων την 25 Ιουλίου 2023. Στο στιγμιότυπο, οι προσκυνητές και οι ιερείς στο ύψος του γραφείου της Κοινότητας. Από το αρχείο της κ. Γεωργίας Πασχαλέρη.



 Σύμφωνα μὲ τὰ λεγόμενα τῶν παλιῶν, ἔρχονταν ἀκόμα καὶ πεζοπόροι (ἰδιαίτερα οἱ κάτοικοι ἀπὸ τὰ χωριὰ Φανὸς καὶ Χαμηλὸ ποὺ βρίσκονται πλησιέστερα). Προπολεμικά, ποὺ ὑπῆρχαν στὰ Πλάγια καμιὰ δεκαριὰ καφενεῖα, κατὰ τὴν παραμονὴ τῆς γιορτῆς, τὸ χωριὸ γινόταν κέντρο ἀναφορᾶς ὅλης τῆς περιοχῆς. Οἱ κάτοικοι τοῦ χωριοῦ διοργάνωναν ἀγῶνες πάλης μὲ συμμετοχὴ παλικαριῶν τοῦ χωριοῦ καὶ τῶν περιχώρων μὲ ἔπαθλα καλοθρεμμένα ζυγούρια.




Νεαροὶ Πλαγιῶτες καὶ Πλαγιώτισσες διασκεδάζουν ὑπαίθρια στὸ καφενεῖο τοῦ Καλαμάτα (ἴσως στὸ πανηγύρι τοῦ χωριοῦ). Πιθανὸν τὴ δεκαετία τοῦ 1960. Ἀπὸ δεξιὰ διακρίνονται: 1. ὁ Χρῆστος Μποράκης, 2. ὁ Γρηγόρης Γκέρλοβας, 3... (Ἀπὸ τὸ ἀρχεῖο τῆς κ. Ἀναστασίας Γκέρλοβα).


Σήμερα, οἱ πανηγυρικὲς ἐκδηλώσεις, γίνονται ὅπως καὶ τότε στὴν πλατεία καὶ ὀργανώνονται ἀπὸ τοὺς καταστηματάρχες ποὺ διατηροῦν ψησταριὲς καὶ καφενεῖα. Στὰ μέσα τῆς δεκαετίας τοῦ 2000, πέρα ἀπὸ τὶς ἐρασιτεχνικὲς κομπανίες ποὺ ἔπαιζαν λαϊκὴ μουσικὴ μέχρι ἀργὰ τὴ νύχτα, παρουσιάστηκαν, ἰδίως κατὰ τὴν παραμονὴ τῆς γιορτῆς, καὶ τοπικοὶ παραδοσιακοὶ σύλλογοι γειτονικῶν περιοχῶν χορεύοντας στὴν πλατεία δημοτικοὺς χορούς. Ἡ αἴγλη τῶν παλιῶν πανηγυριῶν, ὅπως καὶ νὰ ἔχει, χάθηκε μαζὶ μὲ τὴ γραφικότητα τῶν πρώτων κατοίκων τοῦ χωριοῦ, μὲ τη θρακιώτικη ντοπιολαλιὰ (τὰ πλαγιώτ’κα, ποὺ λέμε...), μὲ τὶς φορεσιές τους, ὅπως ντυνόταν ὁ καθένας στὸ Μπογάζκιοϊ, στὸ Ἀρναούτκιοϊ, στὴν Ἀρτάκη ἢ στὴ Μεσόπολη. Χάθηκε ἡ αἴγλη τῶν πανηγυριῶν μαζὶ μὲ τὶς μουσικὲς ποὺ ἔπαιζαν οἱ πλάκες τοῦ γραμμόφωνου στὸ καφενεῖο τοῦ Γκέρλοβα, μαζὶ μὲ τὸ βιολὶ τοῦ Ἀδαμάκη καὶ τὸ οὔτι τοῦ Τσαλκιτζῆ -μέσα σ’ ἐκεῖνες τὶς μουσικὲς ποὺ μέχρι καὶ ἡ Ρεβέκα τραγούδησε κάποτε, καὶ τὰ παλικάρια ἔστηναν χορὸ μπροστά της μέσα στὸ καφενεῖο τοῦ Κουμπαράκη.


[1] Τὰ στοιχεῖα ἐλήφθησαν ἀπὸ διηγήσεις τῶν κ.κ. Θεοδώρου Ἰ. Μποράκη - Τασανάκη, Παναγιώτη Μποράκη, Νικολάου Τσαχάκη, Ἀντωνίας Κούντιου - Πασατσιφλικιώτη, Βάσως Κανάκη καὶ Κούλας Κεχαΐδου - Καραογλάνη.


1α. Τὸ ματωμένο πανηγύρι τοῦ 1946 - Ἦταν οἱ συνέπειες τοῦ μεγάλου διχασμοῦ ποὺ ἔμελλε νὰ χτυπήσουν καὶ τὸ χωριὸ καὶ νὰ μαυροφορέσουν πλαγιώτικες οἰκογένειες, τὶς μέρες τοῦ ματωμένου πανυγηριοῦ τοῦ 1946. Ἦταν ἀνήμερα τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς, στὶς 26 Ἰουλίου, ὅταν μὲ ἀπόφαση τοῦ Στρατοδικείου ἐκτελέστηκε στὰ Γιαννιτσά, μεταξὺ ἄλλων καταδικασμένων, ὁ συγχωριανὸς Γεώργιος Μουτσάκης, ποὺ ἦταν μέλος τῶν ἀνταρτικῶν ὁμάδων τῆς Ἀριστερᾶς. Μερικὲς μέρες ἀργότερα στὶς 29 Ἰουλίου, οἱ ἀντάρτες δολοφόνησαν δύο συγχωριανούς, τὸν πρόεδρο Γρηγόριο Μαμτζαδέρη καὶ τὸν ἀγροφύλακα Νικόλαο Σμυρλίδη, στὴ διαδρομὴ Πλαγίων - Ἀξιουπόλεως, λίγο πρὶν τὸ Κοτζὰ Ντερέ.  

 Ὁ εἰκονιζόμενος Γεώργιος Ἰωάννου (Ἀδαμάκης) ἦταν ὁ παλαιότερος ἐπαγγελματίας μουσικὸς  ἀπὸ τὰ Πλαγια.  Πηγὴ φωτογραφίας: Κωνσταντῖνος Ἰ. Πασχαλέρης.

1β. Ὀργανοπαῖχτες τοῦ χωριοῦ - Μεταπολεμικὰ ὑπῆρξαν χωριανοὶ ποὺ ἔπαιζαν μουσικὰ ὄργανα στὸ πανηγύρι καὶ σὲ ἄλλες κοινωνικὲς ἐκδηλώσεις: Ὁ Βασιλάκης Καραογλάνης (Τσαλκιτζὴς) ἔπαιζε οὔτι, ὁ Ἀγγελὴς Ρέπος ἔπαιζε κλαρίνο, ὁ Γιῶργος Ἰωάννου (Ἀδαμάκης) ἔπαιζε βιολί, ὁ Ἀπόστολος Πουλίδης κι ὁ Παναγιώτης Πασατσιφλικιώτης ἔπαιζαν ἀκορντεόν, ὁ Κωνσταντῖνος Γκιούρνταλης ἔπαιζε γκάιντα, ὁ Γιάννης Πασατσιφλικιώτης ἔπαιζε μπουζούκι καὶ ἀκορντεόν. Ἀργότερα, τὴ δεκαετία τοῦ 1980 ὁ Στέλιος Πλατὴς ἔπαιζε ἀρμόνιο ἐνῶ μπουζούκι παίζουν: ὁ Νίκος Γκιούρταλης, ὁ Καλούδης Γκιούρταλης, ὁ Γιάννης Ἀρναουτίδης.


Πλαγιῶτες μουσικοί. Ἀπὸ τὸ ἀρχεῖο τῆς κ. Ἀντωνίας Κούντιου Πασατσιφλικιώτη.


 2. Τὸ Ἁγίασμα

Βρίσκεται ἔξω ἀπὸ τὸ χωριὸ, στὴν ἀρχὴ τῆς διαδρομῆς πρὸς τὴν τοποθεσία Κρυόβρυση. Ἦταν παλιὰ πηγὴ (μπουνάρι) ποὺ ὑπῆρχε πρὶν τὴν ἐγκατάσταση τῶν πρώτων Πλαγιωτῶν στὸ χωριό. Ἦταν χτισμένη μὲ πέτρα, ἠμικυκλικὰ ἀπὸ τὴ μία πλευρά της, κι ἔχει βάθος περίπου 1 μέτρο. Οἱ πρώτοι Ἕλληνες κάτοικοι τοῦ χωριοῦ τὴ θεωροῦσαν ἁγίασμα καὶ στὴν περίπτωση ποὺ κάποιος ἀσθενοῦσε, ἡ οἰκογένειά του πήγαινε στὸ ἁγίασμα κι ἔδενε -στὸν θάμνο ποὺ φύτρωνε δίπλα στὸ νερὸ- κορδέλες ἢ κομμάτια ὑφάσματος τοῦ ἀρρώστου, σὰν ἀφιερώματα γιὰ τὴ θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου τους.


3. Ἁγίασμα Ἁγίας Παρασκευῆς 

Σὲ ἀπόσταση 2 χιλιομέτρων νοτιανατολικὰ ἀπὸ τὰ Πλάγια, σὲ μιὰ περιοχὴ μὲ πλατάνια, βρίσκεται τὸ ρέμα (τὸ ἁγίασμα) τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς ποὺ χύνεται στὸν Ἀξιὸ ποταμό. Τὴν κατάφυτη ἐκείνη τοποθεσία διέσχιζαν παλαιότερα οἱ κάτοικοι τῶν χωριῶν τῆς περιοχῆς ποὺ κατευθύνονταν πρὸς τὸ χωριὸ Δρέβενο καὶ τὴν Ἀξιούπολη. Οἱ παλαιότεροι θυμοῦνται τὰ γλέντια τῶν νέων ποὺ γίνονταν ἐκεῖ ἀλλὰ καὶ τὶς προτροπὲς τῶν γονέων τους, νὰ τοὺς φέρουν στὸν γυρισμὸ ἁγίασμα γιὰ νὰ ραντίσουν τὰ χωράφια ὥστε νὰ γίνουν πιὸ γόνιμα, νὰ τὸ πιοῦν οἱ ἄτεκνες γυναῖκες γιὰ νὰ τεκνοποιήσουν καὶ νὰ ραντίσουν τὰ ζώα γιὰ νὰ γίνουν πιὸ ἀποδοτικά. Σύμφωνα μὲ τὴν παράδοση καὶ μὲ ἰσχυρισμοὺς πολλῶν κατοίκων τοῦ χωριοῦ, ἡ Ἁγία Παρασκευὴ πρὶν ἀπὸ κάθε μεγάλο γεγονὸς (πολέμους, θεομηνίες κ.τ.ὅ.) ἐμφανιζόταν πάντα γιὰ νὰ ἐμψυχώσει καὶ νὰ προστατέψει τοὺς κατοίκους.

 


Τὸ Ἁγίασμα τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς στὴ διαδρομὴ Πλαγίων - Δρέβενου. Φωτογραφία: Θοδωρής Π. Μποράκης.


4. Χαρταετοὶ τὴν Καθαροδευτέρα 

Τὴν Καθαροδευτέρα ἄλλα παιδιὰ τοῦ χωριοῦ ἀνέβαιναν στὴν Καστανιὰ καὶ ἄλλα στὸ γήπεδο ἢ στοὺς πρόποδες τοῦ «412», λίγο ψηλώτερα ἀπὸ τὰ σπίτια τοῦ χωριοῦ, γιὰ νὰ σηκώσουν τοὺς χαρταετοὺς ποὺ ἔφτιαχναν μόνα τους.

Ἦταν μεσοβδόμαδα ποὺ ἐτοίμαζαν καὶ δοκίμαζαν τοὺς χαρταετοὺς «…ἄμα σὲ δεῖ ὁ δάσκαλος τέτοια ὥρα στὴν Καστανιὰ μὲ χαρταετό, κάηκες…» έλεγαν μεταξύ τους, κι ἐρχόταν ὁ δάσκαλος Δ. Ν. καὶ μάζευε ἀπὸ τὴν Καστανιὰ τοὺς χαρταετοὺς καὶ τοὺς μαθητές, κι ὕστερα μόλις κόντευε ἡ μέρα, τοὺς ξαναμοίραζε.

Ἤθελε νὰ ξέρεις καλὰ τὴν τέχνη γιὰ νὰ πετύχει ὁ χαρταετὸς: Ἔφτιαχναν  ἑξάγωνο  μὲ  ὁμόκεντρες   ἀκτίνες  ἀπὸ  σχισμένα  καλάμια,  κάλυπταν  τὴ  μιὰ μεριὰ μὲ λεπτὸ χαρτί, κολλοῦσαν τὶς ἄκρες τοῦ χαρτιοῦ μὲ κουρκούτι ἀπὸ ἀλεύρι, ταίριαζαν τὰ ζύγια, ἔβαζαν γιὰ οὐρὰ στὸν χαρταετὸ κομμένες λουρίδες ἐφημερίδας κι ἡ καλούμπα ἦταν ἀπὸ σπάγκο ποὺ ράβανε τὶς ἀρμαθιὲς τῶν καπνῶν. Ἄμα τύχαινε νὰ φυσάει, τότε βλέπανε ποιανοῦ χαρταετὸς ἦταν καλοφτιαγμένος κι ἀνέβαινε ψηλά, ὅσο νὰ φαίνεται. Ἄλλοι χαρταετοί, σὰν ζαλισμένοι, κλυδωνίζονταν κι ἔπεφταν καταγῆς κι οἱ «εἰδικοὶ» φωνάζανε: «…σιάξε τὰ ζύγια, πρόσθεσε οὐρά, μὴν ἀμολᾶς ἀπότομα καλούμπα…»


5. Ἐκδηλώσεις γιὰ τὴ μνήμη τῶν νεκρῶν

Ἕνα ἀπὸ τὰ σημαντικότερα Ψυχοσάββατα τοῦ χρόνου εἶναι ἡ ἡμέρα τῆς γιορτῆς τῶν Ἁγίων Θεοδώρων ποὺ γιορτάζεται τὸ πρῶτο Σάββατο μετὰ τὴν Καθαρὰ Δευτέρα, καὶ τὸ ἄλλο Ψυχοσάββατο εἶναι τὸ Σάββατο πρὶν τὴν Κυριακὴ τῆς Πεντηκοστῆς. Οἱ γυναῖκες τοῦ χωριοῦ πηγαίνουν καὶ φροντίζουν τὰ μνήματα τῶν νεκρῶν συγγενῶν τους, φτιάχνουν κόλλυβα καὶ προσφέρουν ἀρτοσκευάσματα. Ὁ ἱερέας τοῦ χωριοῦ βρίσκεται κι ἐκεῖνος στὰ μνήματα καὶ διαβάζει εὐχὲς ὑπὲρ τῶν ψυχῶν τῶν νεκρῶν.[1]

[1] Ἱστοσελίδα ekklisiaonline.gr



Το Ψυχοοσάββατο στον ναό διαβάζεται η ευχή των κολλύβων: "Ο Θεός ο Παντοκράτωρ, ο ποιήσας τον ουρανόν και την γην, την θάλασσα και πάντα τα εν αυτοίς, ο ευλογήσας τους πέντε άρτους εν τη ερήμω και εξ αυτών πεντακισχιλίους άνδρας χορτάσας, αυτός ευλόγησον και τους καρπούς τούτους και τους μεταλαμβάνοντας εξ αυτών επί υγεία και σωτηρία των ψυχών και των σωμάτων αυτών και τοις προσενέγκασι μισθόν ουράνιον παράσχου, πρεσβείες της Αχράντου Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και Αειπαρθένου Μαρίας είς την Κοίμησην και την Ιεράν Μετάστασην Αυτής εις τους ουρανούς εορτάζομεν ! Ότι ηυλόγηται και δεδόξασται το πάντιμον και μεγαλοπρεπές όνομα σου, του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν".
Φωτογραφία: διαδίκτυο.


6. Τρύπια Πέτρα

Η τοποθεσία "Τρύπια Πέτρα" βρίσκεται 6,5 km περίπου μετά το χωριό Πηγή του Δήμου Παιονίας στον δρόμο που οδηγεί στην λίμνη Μεταλλείου. Απο το σημείο αυτό ξεκινά μονοπάτι κατηφορικό που οδηγεί μετά απο 300 μέτρα περίπου στην Τρύπια Πέτρα. Πρόκειται για έναν μεγάλο βράχο που στο κάτω μέρος του έχει μια διαμπερή τρύπα αρκετών εκατοστών, που χωράει από μέσα της να συρθεί ανθρώπινο σώμα, εισερχόμενο από την μια πλευρά του βράχου κι εξερχόμενο από την άλλη.
Μέχρι και τη δεκαετία του 1950 πολλοί Πλαγιώτες, μεταξύ των κατοίκων των γύρω χωριών, τηρούσαν το έθιμο της Τρύπιας Πέτρας. Κάποιοι έφταναν στην περιοχή την Μεγάλη Τετάρτη και διανυχτέρευαν στην ύπαιθρο, κάποιοι έφταναν την Μεγάλη Πέμπτη το πρωί που ξεκινούσε το έθιμο του περάσματος από την τρύπα του βράχου, που όπως πιστεύονταν έφερνε υγεία και τύχη. Βάσει των προλήψεων της εποχής, αν επεδίωκε να περάσει "άπιστος", η τρύπα στένευε κι εγκλώβιζε το σώμα του.
Το έθιμο είχε βαθιές ρίζες στην περιοχή, που συμπερένεται πως φτάνουν μέχρι σήμερα από τα διάσπαρτα μικρά εκκλησάκια που τοποθέτησαν οι πιστοί γύρω από τον βράχο.
Ο θρύλος που μεταδόθηκε από γενιά σε γενιά, εικάζει πως κάποιος βοσκός είχε οραματιστεί την Παναγία, που του υπέδειξε πως θα έσωζε τα άρρωστα ζώα του αν θα τα περνούσε μέσα από την τρύπια πέτρα.


Πηγές:
1. Μαρτυρίες κ.κ. Ανέστη Αθανασιάδη, Δημήτρη Απ. Μουτσάκη.
2. Βίντεο του Κωνσταντίνου Γκέρτζου:
https://youtu.be/QzZfyxFolPk




Η "Τρύπια Πέτρα". Φωτογραφία από εναέρια λήψη βίντεο του κ. Κωνσταντίνου Γκέρτζου (2023).




Η "Τρύπια Πέτρα". Φωτογραφία από εναέρια λήψη βίντεο του κ. Κωνσταντίνου Γκέρτζου (2023).




Η "Τρύπια Πέτρα". Φωτογραφία από εναέρια λήψη βίντεο του κ. Κωνσταντίνου Γκέρτζου (2023).



7. Πρωτομαγιὰ

Κατὰ τὸ ἔθιμο τῆς πρωτομαγιᾶς οἱ χωριανοὶ συγκεντρωμένοι σὲ συντροφιές, μὲ τὶς οἰκογένειές τους, κατέβαιναν στὰ "Πλατάνια", στὴ βρύση Δογάνη, γιὰ νὰ «πιάσουν τὸν Μάη» ὄπως λέγανε. Διασκέδαζαν στρώνοντας καταγῆς, ψήνοντας κρέατα, μετὰ μουσικῆς καὶ χοροῦ, ἀπὸ τὸ πρωὶ μέχρι τὸ ἀπόγευμα τῆς μέρας. Ἐκτὸς ἀπὸ τοὺς μουσικοὺς τοῦ χωριοῦ, ἔρχονταν στὶς παρέες καὶ μουσικοὶ ἄλλων περιοχῶν.
Τὸ ἀπόγευμα τῆς πρωτομαγιᾶς γινόταν «βόλτα», στὸν κεντρικὸ δρόμο Δογάνη - Εἰδομένης, στὰ «Πλατάνια», κι αὐτὴ ἡ διαδρομὴ τῆς βόλτας ἄρχιζε ἀπὸ τὴ βρύση Δογάνη κι ἔφτανε μέχρι καὶ τὸν σιδηροδρομικὸ σταθμὸ Εἰδομένης.
Ὅσοι δὲν εἶχαν τὰ μέσα γιὰ νὰ μετακινηθοῦν ὡς τὰ «Πλατάνια», ἔσπευδαν στὴν «Καστανιά», στὸ πευκοδάσος τοῦ χωριοῦ στὸ νηπιαγωγεῖο, στὸ γήπεδο, στὴν πλαγιὰ τοῦ ὑψώματος τοῦ «412» ἢ στὰ «Μαρμάργια» (περιοχὴ ἀνάμεσα στὰ Πλάγια καὶ στὸ Χαμηλό).
Ἀπὸ τὴ δεκαετία τοῦ 1990, πολλοὶ χωριανοί, τὴν πρωτομαγιά, σπεύδουν γιὰ τὸ ἔθιμο καὶ στὴ γέφυρα τοῦ ποταμοῦ «Κοτζᾶ Ντερὲ», στὴ «Γαλάζια Λίμνη» στὸ Σκρὰ ἢ τὴ λίμνη «Μεταλλείου» μετὰ τὸ χωριὸ Πηγή.

Ἡ περιοχὴ "Πλατάνια" - "Βρύση Δογάνη" στὴ διαδρομὴ Πλαγίων -Εἰδομένης. Φωτογραφία: Θοδωρής Π. Μποράκης (2011).


Πλαγιῶτες στὰ Πλατάνια τὴν Πρωτομαγιά τοῦ 1974. Ἀπὸ τὸ ἀρχεῖο τῆς κ. Ἀντωνίας Ἰωαννίδου.


8. Τῆς Ἀναλήψεως τοῦ Κυρίου

Στὸ Μπογάζκιοϊ ἀλλὰ καὶ στὶς γύρω περιοχὲς τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης, συνηθιζόταν νὰ φτιάχνουν οἱ νοικοκυρὲς γαλατόπιτα τὴν μέρα τῆς γιορτῆς τῆς Ἀναλήψεως τοῦ Κυρίου. Ἀλλὰ καὶ οἱ κτηνοτρόφοι ἐκείνη τὴ μέρα μοίραζαν τὴν παραγωγὴ τῶν γαλακτοκομικῶν τους στὸν κόσμο, γιὰ τὸ καλό.[1]

 


[1] Πληροφορία ἀπὸ τὸν Σύλλογο Θρακιωτῶν Φιλώτα.

Ἡ Ἀνάληψη τοῦ Κυρίου. Πηγὴ διαδίκτυο.


9. Οἱ φωτιὲς τοῦ Ἁϊ Γιαννιοῦ κι ὁ Κλήδονας στὶς 23 Ἰουνίου[1]   

Ἀνάβουνε φωτιὲς στὶς γειτονιὲς... Στὶς 24 Ἰουνίου ἡ ἐκκλησία γιορτάζει τὴ γέννηση τοῦ Ἁϊ Γιάννη τοῦ Προδρόμου: «Τ’ Ἁϊ Γιαννιοῦ τοῦ Λαμπαδάρη», ἐξ οὗ καὶ τὸ ὄνομα ποὺ δίνεται στὸν Ἰούνιο «Ἁϊγιαννίτης» ἢ «Ἁγιογιαννίτης». 

Ἡ γιορτή του εἶναι ταυτισμένη μὲ δύο κύκλους ἐθίμων: μὲ τὸν Κλήδονα ἀλλὰ καὶ μὲ τὶς φωτιὲς ποὺ ἀνάβονται στὶς γειτονιὲς τὴν παραμονὴ τῆς ἐορτῆς στὶς 23 Ἰουνίου.

Στὸ χωριό, τὶς φωτιὲς τὶς ἄναβαν τὸ ἀπόγευμα τῆς παραμονῆς τοῦ Ἁϊ Γιαννιοῦ σὲ κάθε γειτονιὰ ἀλλὰ κυρίως στὸν κεντρικὸ δρόμο τοῦ χωριοῦ. Στὶς φωτιὲς ἐκεῖνες καίγονταν καὶ τὰ ἤδη ξεραμένα στεφάνια τῆς πρωτομαγιᾶς ποὺ οἱ κάτοικοι ἔφερναν ἀπὸ τὶς ἐξώπορτες τῶν σπιτιῶν τους. Οἱ νέοι τοῦ χωριοῦ, ὅλη τὴ νύχτα, περνοῦσαν μὲ φόρα πάνω ἀπὸ τὶς φωτιὲς κάνοντας κάθε φορὰ μιὰ εὐχή.

«Ἀπόψε στὶς φωτιὲς τοῦ Ἁϊ Γιαννιοῦ...» στίχοι τοῦ Θοδωρῆ Βοριᾶ:

Στὴ γειτονιά, ἐκείνα τ’ ἀντράκια/ ποὺ ἤθελαν νὰ δειχτοῦνε στὰ κορίτσια/ δὲν περίμεναν.../ Ἔπαιρναν φόρα/ καὶ ρίχνονταν πάνω ἀπὸ τὶς φλόγες/ τὴν ὥρα ποὺ ἡ πυρὰ τῆς καρδιᾶς/  ἦταν στὸ ἀποκορύφωμά της.

Ὁ Κλήδονας (κληδῶν=οἰωνὸς) ἦταν μιὰ μαντικὴ πράξη, ποὺ τελοῦνταν μὲ σκοπὸ νὰ φανερωθεῖ, ἰδιαίτερα στὶς κοπέλες, τὸ ριζικὸ ἢ ἡ τύχη τους. Ἀπαραίτητα συστατικά, μιὰ στάμνα μὲ «τὸ ἀμίλητο» νερὸ κι ἕνα φροῦτο ἢ κάποιο προσωπικὸ μικροαντικείμενο μιᾶς κοπέλας.



[1] Οἱ γενικὲς πληροφορίες γιὰ τὸ ἔθιμο ἐλήφθησαν ἀπὸ τὴν ἱστοσελίδα «Σὰν σήμερα» https:// www. sansimera.gr


10. Λιτανεία Ἱερῶν Εἰκονισμάτων τῆς Ἐκκλησίας


Σὲ μεγάλες γιορτὲς τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἀπὸ τὰ πρῶτα του χρόνια, γινόταν περιφορὰ Ἱερῶν Εἰκονισμάτων ἢ Ἱερῶν Κειμηλίων στοὺς δρόμους γύρω ἀπὸ τοὺς ναούς. Προπορευόταν ὁ ἱερέας τοῦ ναοῦ μὲ τὰ Ἱερὰ Εἰκονίσματα καὶ τὰ ἑξαπτέρυγα ποὺ τὰ μετέφεραν ἐπίτροποι τοῦ ναοῦ ἢ νεαροὶ πιστοί, ἀκολουθοῦσαν οἱ ψάλτες, στὴ συνέχεια τὰ ἐπίσημα πρόσωπα καὶ τέλος τὸ πλῆθος τοῦ ἐκκλησιάσματος.

Οἱ κορυφαῖες ἀπὸ τὶς περιφορὲς εἶναι τοῦ Ἐπιταφίου τὴν Μεγάλη Παρασκευή, ἡ περιφορὰ τοῦ λάβαρου τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου στὴν πρωινὴ Λειτουργία τῆς Κυριακῆς τῆς Ἀναστάσεως, ἡ περιφορᾶ τῆς εἱκόνας τοῦ Ἁγίου κατὰ τὴν παραμονὴ τῆς γιορτῆς τῆς ἐνορίας ἀλλὰ καὶ ἡ περιφορὰ κατὰ τὴν ὑποδοχὴ ἱερῶν λειψάνων στὸν ναό. 




Περιφορά του εικονίσματος της Αγίας Παρασκευής την παραμονή της πανηγύρεως της ενορίας των Πλαγίων την 25 Ιουλίου 2023. Στο στιγμιότυπο, οι προσκυνητές και οι ιερείς στο ύψος της διασταύρωσης με τον κεντρικό δρόμο στο ύψος του Δημοτικού Σχολείου. Από το αρχείο της κ. Γεωργίας Πασχαλέρη.



Στὸ χωριό, κατὰ τὶς λιτανεῖες, τηρεῖται ἡ διαδρομή: Ἐκκίνηση ἀπὸ τὸν ναὸ μὲ κατεύθυνση πρὸς τὸν κεντρικὸ δρόμο (πρὸς τὸ ἀνατολικὸ μέρος τοῦ ναοῦ). Κατεύθυνση πρὸς τὴν παιδικὴ χαρά, ὕστερα ἀριστερὰ (στὸν δρόμο ποὺ ὁδηγεῖ στὸ δυτικὸ μέρος τοῦ ναοῦ). Στὴ συνέχεια κίνηση στὴν ἀνηφόρα δυτικὰ τῆς πλατείας μέχρι τὴ διασταύρωση ποὺ ἀριστερά της ὁδηγεῖ στὸ σχολεῖο. Ἀκολούθως ἡ περιφορὰ ἀπὸ τὸ σχολεῖο κατευθύνεται μέσω τοῦ κεντρικοῦ δρόμου πρὸς τὰ καφενεῖα, στὴν πλατεία καὶ καταλήγει στὸν ναό.

 

Ὁ Ἐπιτάφιος τοῦ Ἱ εροῦ Ναοῦ Ἁγίας Παρασκευῆς Πλαγίων (2022). Φωτογραφία: κ.Γεώργιος Σιδηρόπουλος.


11. Ἁγίασμα τοῦ Προφήτη Ἠλία στὸ «412»

Στὴ γιορτὴ τοῦ Προφήτη Ἠλία, μὲ μεγάλη συμμετοχὴ τῶν συγχωριανῶν μέχρι τὰ μέσα τῆς δεκαετίας τοῦ 1980, οἱ κάτοικοι τοῦ χωριοῦ ἀνηφόριζαν στὸ ὕψωμα «412» κι ἔφταναν στὴν κορυφή του, ὅπου βρισκόταν τὸ στρατιωτικὸ φυλάκιο, στὸν χώρο ποὺ ὑπάρχει τὸ ἁγίασμα καὶ ναϊδριο τοῦ Προφήτη Ἠλία. Στὸ στρατιωτικὸ φυλάκιο, τὶς πρωινὲς ὥρες, τελοῦνταν θρησκευτικὲς ἐκδηλώσεις, μὲ παρουσία ἀξιωματικῶν τοῦ στρατοῦ. Στὰ πλαίσια τῶν ἐκδηλώσεων οἱ επισκέπτες ἔφερναν δῶρα στοὺς στρατιῶτες κι ἐκεῖνοι ξεναγοῦσαν τὰ μικρὰ παιδιὰ καὶ τοὺς νέους στὸ παρατηρητήριο τοῦ φυλακίου ποὺ διέθετε στρατιωτικὸ τηλεσκόπιο καὶ μποροῦσε νὰ δεῖ κανεὶς λεπτομερῶς τὸ χωριὸ καὶ τὴ γύρω περιοχή. Τὸ στρατιωτικὸ φυλάκιο τοῦ «412» ἀνακαινίστηκε τὸ 1996 ἀλλὰ σταμάτησε νὰ λειτουργεῖ κι ἐγκαταλείφθηκε στὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 2010. 

Στὴν κορυφὴ τοῦ ὑψώματος "412". Οἱ παλιὲς ἐγκαταστάσεις τοῦ φυλακίου καὶ στὸ βάθος, δίπλα στὸ παρατηρητήριο, τὸ παρεκκλήσι τοῦ Προφήτη Ἠλία. Πηγὴ εἰκόνας: διαδίκτυο (ἀπὸ τὴν σελίδα τοῦ κ. Δημήτριου Σπυρόπουλου στὸ facebook).

12. Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου

Στὶς 21 Νοεμβρίου ἡ ἐκκλησία γιορτάζει τὰ Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου, τῆς «Παναγίας τῆς ξεσπορίστρας» ποὺ λέγανε οἱ παλιοὶ κάτοικοι τοῦ χωριοῦ. Τὴν παραμονὴ τῆς γιορτῆς, οἱ γυναῖκες τοῦ χωριοῦ ἑτοίμαζαν κολοκυθόπιτα μὲ σουσάμι καὶ καρύδια, χαλβὰ σιμιγδαλένιο, καὶ τὸ γλυκὸ τῶν Πλαγιωτῶν τὶς πεπέλες. Αὐτὰ τὰ γλυκίσματα ἔφερναν δῶρο οἱ γυναῖκες τοῦ χωριοῦ, τὰ βράδια τῆς παραμονῆς καὶ ἀνήμερα τῆς γιορτῆς, στὶς οἰκογενειακὲς ἐπισκέψεις τους σὲ συγγενικὰ καὶ φιλικὰ σπίτια.


Τὰ Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου. Πηγή: διαδίκτυο (www.thetoc.gr)

13. Γαμήλιο κέρασμα στὸν δρόμο ἢ γαμήλιο κλείσιμο δρόμου… 

Μέχρι τὴ δεκαετία τοῦ 1980 τηροῦνταν δύο γαμήλιες παραδόσεις στὸ χωριό, κι εἶναι ἄγνωστο ἀπὸ ποῦ προήλθαν: α) Ὅταν ὁ γαμπρὸς καὶ ἡ νύφη ἦταν ἀπὸ τὸ χωριό μας, μετὰ τὴ στέψη, ὅταν οἱ νεόνυμφοι μὲ τὴ συνοδεία τοῦ κουμπάρου πήγαιναν στὸ σπίτι τους, στὴ διαδρομή, ἔξω ἀπὸ ὅποιο σπίτι τοῦ χωριοῦ περνοῦσαν, οἱ χωριανοὶ τοὺς κερνοῦσαν γλυκὸ τοῦ κουταλιοῦ «…γιὰ νὰ εἶναι γλυκιὰ ἡ ζωή τους». β) Ὅταν ὁ γαμπρὸς δὲν ἦταν συγχωριανὸς καὶ δὲν θὰ ἔμενε τὸ νιόπαντρο ζευγάρι στὸ χωριό, μετὰ τὴ στέψη, ὅταν τὸ ζευγάρι θὰ ταξίδευε μὲ τοὺς κουμπάρους γιὰ τὸν τόπο ποὺ θὰ ζοῦσε, οἱ νέοι ἔβγαιναν στὴν ἔξοδο τοῦ χωριοῦ κι ἔκλειναν μὲ σκοινὶ τὸν δρόμο, ἐμποδίζοντας τὸ νηφικὸ αὐτοκίνητο, κι «ἀπαιτοῦσαν» ἀπὸ τοὺς νιόπαντρους καὶ τὸν κουμπάρο χρήματα. Ἄνοιγαν τὸν δρόμο μονάχα ὅταν ἰκανοποιοῦνταν ἡ ἀπαίτησή τους, καὶ μετὰ ἀπὸ πολλὰ παζάρια.  


Κέρασμα τῶν νιόπαντρων στὰ Πλάγια, στὴ διαδρομή τους ἀπὸ τὴν ἐκκλησία πρὸς τὸ σπίτι τους. Ἀπὸ τὸ ἀρχεῖο τῆς κ. Ἑλένης Δάλλα -  Γιαννουλάκη.


14. 
Ὁ βράχος τοῦ Χριστοῦ

Πρόκειται γιὰ ὀγκώδη βράχο ἀπὸ τὸ βραχῶδες σύμπλεγμα τῆς τοποθεσίας "Πετράρες" στὸ ὕψωμα "412" ποῦ δεσπόζει τῶν Πλαγίων. Βρίσκεται λίγα μέτρα πάνω ἀπὸ τὸν ἐπαρχιακὸ δρόμο Πλαγίων - Φανοῦ πρὶν τὴν στροφὴ γιὰ τὴν εἴσοδο στὰ Πλάγια.
Στὸν συγκεκριμένο βράχο διακρίνεται ἀνάγλυφη ἀνθρώπινη μορφή.
Στὰ παιδικά μας χρόνια τὸν λέγαμε "ὁ βράχος τοῦ Χριστοῦ", δίνοντάς του μιὰ ἱερὴ ὑπόσταση.



Ὁ βράχος τοῦ Χριστοῦ. Διακρίνεται στὸν βράχο τὸ ἀνθρωπόμορφο ἀνάγλυφο σχῆμα. Φωτογραφία: Θοδωρὴς Π. Μποράκης (7/2022).



Ὁ βράχος ἀπὸ μακρινὸ πλάνο. Φωτογραφία: Θοδωρὴς Π. Μποράκης (7/2022).

15. Πανηγύρια τῶν γύρω χωριῶν


Οἱ Πλαγιώτες τιμοῦσαν τὶς γιορτὲς τῶν γειτονικῶν χωριῶν κι ἔσπευδαν στὰ τοπικὰ πανηγύρια. Ὁλόκληρη τὴ θερινὴ περίοδο τὰ πανηγύρια ἀποτελοῦσαν τὶς διεξόδους διασκέδασης κι ἐπικοινωνίας τῶν κατοίκων τῶν χωριῶν. Τὰ πανηγύρια τῆς περιοχῆς κατὰ ἡμερολογιακὴ σειρὰ εἶναι: Μέσα στὴν ἑβδομάδα τῆς Διακαινησίμου γιορτάζει τὸ παρεκκλήσι τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς στὸν συνοικισμὸ Δογάνη. Στὶς 26 Ἰουλίου γιορτάζει ὁ Ἱ.Ν. Ἁγίας Παρασκευῆς στὰ Πλάγια. Στὶς 15 Αὐγούστου γιορτάζει ὁ Ἱ.Ν. Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου στοὺς Εὐζώνους. Στὶς 29 Αὐγούστου γιορτάζει ὁ Ἱ.Ν. Ἁγίου Ἰωάννου Προδρόμου στὸν Φανό. Στὶς 8 Σεπτεμβρίου γιορτάζει ὁ Ἱ.Ν. Γενεσίου τῆς Θεοτόκου στὴν Εἰδομένη. Στὶς 14 Σεπτεμβρίου γιορτάζει ὁ Ἱ.Ν. Ὑψώσεως Τιμίου Σταυροῦ στὸ Χαμηλό. Στὶς 26 Ὀκτωβρίου γιορτάζει ὁ Ἱ.Ν. Ἁγίου Δημητρίου στὸν οἰκισμὸ Δογάνη. Στὶς 26 Ὀκτωβρίου γιορτάζει ὁ Ἱ.Ν. Ἁγίου Δημητρίου στὸ Σκρά.

14α. Στὸ ἁγίασμα τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς στὴ Δογάνη 

Κατὰ τὴ δεκαετία τοῦ 1960, οἱ Πλαγιῶτες, τὴ μέρα τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς, κατηφόριζαν ἀπὸ τὸ «πατέκι», δηλαδὴ τὸ μονοπάτι στὴ μεγάλη στροφὴ τοῦ κεντρικοῦ δρόμου, στὴν περιοχὴ τῆς «βόλτας», γιὰ νὰ βρεθοῦν στὸν οἰκισμὸ Δογάνη καὶ στὸ μικρὸ παρεκκλήσι μὲ τὸ ἁγίασμα τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς. Τὴ μέρα ἐκείνη, στὰ δύο καφενεῖα τοῦ οἰκισμοῦ -τοῦ Παντελῆ Φερτάκη καὶ τοῦ Διαμαντῆ Χαραλαμπάκη- μαζεύονταν κόσμος ἀπὸ τὰ γύρω χωριά, οἱ πιὸ πολλοὶ Εἰδομενιῶτες, Πλαγιῶτες, Χαμηλιῶτες καὶ κάποιοι Φανιῶτες. Στὸ καφενεῖο τοῦ Φερτάκη ἔρχονταν κι ὀργανοπαῖκτες. Πολλοὶ ἀπὸ τοὺς ἐπισκέπτες κάθονταν στὰ καφενεῖα, ἄλλες παρέες ἔστρωναν καταγῆς τοὺς μεζέδες τους, κάτω ἀπὸ τὰ πλατάνια τῆς περιοχῆς τοῦ ἁγιάσματος κι οἱ πιτσιρικάδες ἀναμετροῦνταν σὲ ὁμάδες, κατὰ χωριό, στὸ ποδόσφαιρο. Ἔκαναν γήπεδό τους «τὸν ἄμμο», κάτω ἀπὸ τὸν οἰκισμὸ Δογάνη. «Ὁ ἄμμος» ἦταν ἡ κοίτη τοῦ ρέματος ποὺ ἦταν ξερὸ τέτοια ἐποχὴ κι εἶχε μεγάλο πλάτος στὴν περιοχὴ ἐκείνη.  


Παρεκκλήσι τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς (Δογάνης Παιονίας - Ἰούλιος 2019) Φωτογραφία: Θοδωρὴς Π. Μποράκης.


Τὸ βιβλίο "Κοινότης Πλαγίων - Ἐν Παιονία Κιλκὶς" τοῦ Θεόδωρου Π. Μποράκη ποὺ κυκλοφόρησε τὸν Ἰανουάριο 2022 σὲ ψηφιακὴ μορφή, διατίθεται δωρεάν. Γιὰ πληροφορίες διαβάστε στὴ δ/νση:


Σημείωση: Τὰ ἀποσπάσματα μὲ τὴν μπλὲ γραμματοσειρὰ δὲν περιλαμβάνονται στὴν ὕλη τοῦ βιβλίου γιατί πρόκειται γιὰ στοιχεῖα ποὺ καταγράφηκαν μετὰ τὴν ἔκδοσή του.