Έρευνα: Θεόδωρος Π. Μποράκης
Αφιερώνεται στην γενιά των ξεριζωμένων Ελλήνων των όπου γης πατρίδων, που διαλύθηκαν στη θύελλα της Ιστορίας και σκορπίστηκαν στον κόσμο, μα στάθηκαν όρθιοι κι έγιναν ακρίτες της Ελλάδας. Έναν αιώνα τώρα οι απόγονοί τους, ζωντανές ψηφίδες, στολίζουν το ψηφιδωτό του Κιλκίς με τα ήθη και τα έθιμα των αλησμόνητων πατρίδων τους.
Άποψη της Στρώμνιτσας. Πηγή φωτογραφίας: εφημερίδα Μαχητής του Κιλκίς.
Η Στρώμνιτσα της Βόρειας Μακεδονίας
Η Στρώμνιτσα βρίσκεται στη βορειοδυτική προέκταση του όρους Κερκίνη (Μπέλες) και αποτελεί τμήμα της Βόρειας Μακεδονίας. Απέχει 52 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Κιλκίς και 120 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά των Σκοπίων. Πρόκειται για μια ιστορική ελληνική πόλη, που ανάγει την αρχή της στην προχριστιανική αρχαιότητα. Η ίδρυσή της χάνεται στα βάθη των αιώνων. Πρόκειται για μια πόλη που ανήκε ανέκαθεν στη χώρα των Παιόνων, που και αυτοί είναι ένα παλαιότατο ελληνικό δωρικό φύλο, αρχαιότερο των Μακεδόνων στην περιοχή.
Το όνομα της πόλεως αρχικά ήταν “Αίστραιον” ή “Αιστραιόν” ή “Αστραίον”, ή Αστέριον”. Κατά τον 3ο πχ αιώνα πήρε από τους κατοίκους της το όνομα “Καλλίπολις”. Κατά τη Ρωμαϊκή Περίοδο πήρε το όνομα “Τιβεριούπολις”. Κατά τους υστερο-βυζαντινούς χρόνους εισέβαλαν στην περιοχή ορδές Σλάβων και μετά ορδές Βουλγάρων και η πόλη με την περιοχή της ονομάσθηκε “Στρούμιτσα” ή “Στρούμνιτσα”, ή Στρώμνιτσα”, όπως λέγεται μέχρι σήμερα.
Στη μακεδονική αυτή πόλη μαρτύρησαν το 362, επί Ιουλιανού, οι «δεκαπέντε μάρτυρες», επικεφαλής των οποίων ήταν ο Θεόδωρος, μέλος της Α’ Οικουμενικής Συνόδου της Νίκαιας και πρώτος Επίσκοπος της Στρώμνιτσας. Από τη βυζαντινή περίοδο σώζονται αξιόλογες εκκλησίες, με μωσαϊκές παραστάσεις και επιγραφές, όπως αυτές στο γειτονικό χωριό Ελεούσα.
Στη Στρώμνιτσα, η ελληνική κοινότητα συντηρούσε μεγάλο αριθμό εκκλησιών, πολλές από τις οποίες χρονολογούνταν από τα βυζαντινά χρόνια. Η λαμπρότερη από αυτές ήταν ο μεγάλος ναός του Αγ. Δημητρίου, ενώ ονομαστές ήταν και αυτές του Αγίου Λεοντίου και η της Θεοτόκου. Η τελευταία κτίστηκε στο χωριό Ελεούσα το 1060.
Ο Αρχιεπίσκοπος Βουλγαρίας Θεοφύλακτος (11ος χμ αιων.) μνημονεύει δύο αλώσεις της Στρώμνιτσας· μία από τους Όμβρους (7ος αιων χμ), που πιθανώς αυτοί να ήσαν Ούνοι και μία από τους Βουλγάρους περί το 811μχ, οι οποίοι μέσα στις καταστροφές που διέπραξαν, κατεδάφισαν και το Ναό των Πεντεκαίδεκα Μαρτύρων. Το 1014 ο αυτοκράτωρ Βασίλειος Β’ ο Μακεδών, ο επικληθείς Βουλγαροκτόνος απελευθέρωσε τη Στρώμνιστα από τους Βουλγάρους. Από το 1334 μέχρι και το 1394, σε μια εποχή κάμψεως της δυνάμεως του Βυζαντίου, η Στρώμνιτσα κατελήφθη από τους Σέρβους και το 1394 από τους Οθωμανούς.
Πριν από τους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-1913 στη Στρώμνιτσα κατοικούσαν κυρίως Ελληνες μαζί με πληθυσμιακά υποδεέστερους Βούλγαρους, Τούρκους, Εβραίους, Σέρβους και Γύφτους.
Το 1913 στα πλαίσια των μαχών με την ονομασία “Επιχειρήσεις Στρωμνίτσης”, ο Ελληνικός Στρατός κατεδίωξε τους Βουλγάρους κι απελευθέρωσε τη Στρώμνιτσα στις 26 Ιουλίου 1913.
Την 28η Ιουλίου 1913 βάσει της “Συνθήκης ειρήνης του Βουκουρεστίου”, όρισε πως η περιοχή της Στρώμνιτσας επιστρεφόταν στη Βουλγαρία.
Μετά την ανακοίνωση της παραχώρησης της Στρώμνιτσας στη Βουλγαρία οι κάτοικοί της άρχισαν να συγκεντρώνονται κατά χιλιάδες από την πόλη και τα γύρω χωριά, μπροστά στη Μητρόπολη της Στρώμνιτσας. Εκεί πήραν μια απόφαση να εγκαταλείψουν την ιδιαίτερη πατρίδα τους τη Στρώμνιτσα και να έρθουν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα, αφού πρώτα κάψουν τα σπίτια τους και τα ακίνητα υπάρχοντά τους, για να μην τα αφήσουν ως λεία στους Βουλγάρους. Η αποχώρηση άρχισε. Από τις 10 μέχρι τις 19 Αυγούστου 1913 συμπληρώθηκε η αποχώρηση των Ελλήνων από τη Στρώμνιτσα προς την Ελλάδα. Πλέον από 1.500 εγκαταστάθηκαν στην τότε ερειπωμένη από τον πόλεμο πόλη του Κιλκίς και άλλοι στα διάφορα χωριά της περιοχής. Οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη.
Αργότερα, μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Στρώμνιτσα με όλη την περιοχή παραχωρήθηκε στη Γιουγκοσλαβία, κατόπιν αποφάσεως των Μεγάλων Δυνάμεων (Συνέδριο Βερολίνου). Σήμερα η Στρώμνιτσα υπάγεται στο κράτος των Σκοπίων.
Οι Στρωμνιτσιώτες έφεραν μαζί τους στο Κιλκίς και ένα ιερό λείψανο. Πρόκειται για το δεξί χέρι του ιερομάρτυρα Πέτρου, ενός από τους Πεντεκαίδεκα και το εναπέθεσαν σ’ ένα μικρό παλαιό ναό της Μεταμορφώσεως, που του έδωσαν το όνομα των Πεντεκαίδεκα Μαρτύρων. Ηταν εκεί που είναι σήμερα το Ναός, ο μεγάλος και περικαλλής, των Πεντεκαίδεκα Μαρτύρων.
Πηγές:
1. Σταύρος Καρκαλέτσης "Στρώμνιτσα, η έπαλξη του Ελληνικού Βορρά" περιοδικό Ελλοπία τχ.42 (1999).
2. Ιστοσελίδα "History of Macedonia" - [Η Στρώμνιτσα: όνομα, γεωγραφική θέση, ιστορικά στοιχεία.]
