Εγκατάσταση Ελλήνων προσφύγων στην Παιονία [Από το βιβλίο "Κοινότης Πλαγίων - Εν Παιονία Κιλκίς" (2022) του Θεόδωρου Π. Μποράκη]

Χάρτης τῆς ἐπαρχίας Παιονίας μὲ τὰ πρὸ τοῦ 1928 τοπωνύμια. Πηγὴ Ε.Α.Π.

Ἔρευνα - παρουσίαση: Θεόδωρος Π. Μποράκης

Μετακινήσεις πληθυσμῶν στὴ Μακεδονία

Σχετικὰ μὲ τὴν εὐρύτερη περιοχή, κατὰ τὸ πρῶτο μισὸ τοῦ 20^οῦ αἰώνα, ὁ Ἑλληνικὸς Στρατὸς ἀπελευθέρωσε τὴ Μακεδονία ἀπὸ τὸν τουρκικὸ ζυγὸ καὶ διασφάλισε τὴ βόρεια ἑλληνικὴ γῆ ἀπὸ τὶς βουλγαρικὲς ἀπειλὲς καὶ διεκδικήσεις. Τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Μακεδονίας κατὰ τὸν Α΄ Βαλκανικὸ καὶ στὴ συνέχεια κατὰ τὸν Β΄ Βαλκανικὸ Πόλεμο ἀκολούθησαν στὴν περιοχὴ ἀνακατατάξεις ἑλληνικῶν, τουρκικῶν καὶ βουλγαρικῶν πληθυσμῶν, ποὺ ὀφείλονταν:

α) Στοὺς Α΄ καὶ Β΄ Βαλκανικοὺς Πολέμους 1912 - 1913.

β) Στὸν Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο 1914 - 1918.

γ) Στοὺς διωγμοὺς ποὺ προκάλεσαν οἱ Τοῦρκοι (1915 - 1918) κατὰ τὴ διάρκεια τῶν ὁποίων ἐκπατρίστηκαν πρὸς τὴν Ἑλλάδα 250.000 Ἕλληνες ἀπὸ τὸν Πόντο, τὴν Ἀνατολικὴ Θράκη κ.λπ. Στοὺς διωγμοὺς ποὺ προκάλεσαν οἱ Βούλγαροι κατὰ τοῦ ἑλληνισμοῦ τῆς Ἀνατολικῆς Ρωμυλίας καὶ τῆς Βόρειας Μακεδονίας ὅταν περιοχὲς ὅπως ἡ Γευγελή, τὸ Μοναστήρι κ.λπ. ἔμειναν ἐκτὸς ἑλληνικῆς ἐπικράτειας.

δ) Στὴ Συνθήκη τοῦ Νεϊγῦ στὰ τέλη τοῦ 1919, μὲ τὴ μετακίνηση σλαβόφωνων πληθυσμῶν ἀπὸ τὶς Μακεδονικὲς πόλεις τῆς ἑλληνικῆς ἐπικράτειας πρὸς τὴ Βουλγαρία.

ε) Στὸ προσφυγικὸ ρεῦμα μετὰ τὸν ἑλληνοτουρκικὸ πόλεμο 1919 - 1922 ποὺ προκάλεσαν οἱ διωγμοὶ ποὺ ὑπέστη τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο καὶ ὁ ξεριζωμός του ἀπὸ τὶς πατρογονικές του ἑστίες στὴ Μικρασία ἀλλὰ καὶ στὴ Θράκη μετὰ τὴ Συνθήκη τῶν Μουδανιῶν.

στ) Στὴν ἀνταλλαγὴ τῶν πληθυσμῶν τὸ 1923 - 1925, ἀνταλλαγὴ ποὺ προέβλεπε ἡ συνθήκη τῆς Λωζάνης μεταξὺ Ἑλλάδας καὶ Τουρκίας.

ζ) Στὶς ἐχθροπραξίες κατὰ τὴν περίοδο 1940 - 1950, στὴ διάρκεια τοῦ Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου καὶ τοῦ ἑλληνικοῦ ἐμφυλίου πολέμου ποὺ ἀκολούθησε. 

Οἱ Ἕλληνες πρόσφυγες ποὺ ἐγκαταστάθηκαν τὸ 1914 στὸ Κιλκὶς καὶ τὴν περιφέρειά του προέρχονταν ἀπὸ τὴν Τουρκία, τὴ Ρωσία (Καύκασο) καὶ τὴ Βουλγαρία, ἐνῶ κατὰ τὰ ἔτη 1922 - 1924 ἀπὸ τὴ Μικρὰ Ἀσία καὶ τὴν Ἀνατολικὴ Θράκη καὶ τὸ 1925 ἀπὸ τὴν

Ἀνατολικὴ Ρωμυλία.[1]

Μὲ τὴν ἔκρηξη τοῦ Β΄ Βαλκανικοῦ Πολέμου 15.000 περίπου Βούλγαροι, κυρίως ἀπὸ τὶς περιοχὲς Κιλκίς, Γουμένισσας, Δεμὶρ Χισὰρ και Σερρῶν, ἀκολούθησαν τὰ βουλγαρικὰ στρατεύματα ποὺ ὑποχωροῦσαν.[2] 10.000 Ἕλληνες μετανάστευσαν στὴν ἑλληνικὴ Μακεδονία ἀπὸ τὰ μέρη τῆς εὐρύτερης Μακεδονίας (καζάδες Μοναστηρίου, Γευγελῆς, Δοϊράνης, Ράζλογκ, Μελενίκου, Νευροκοπίου καὶ Στρώμνιτσας), ποὺ εἶχαν παραχω-ρηθεῖ μὲ τὴ συνθήκη τοῦ Βουκουρεστίου στὴ Σερβία καὶ στὴ Βουλγαρία.

Ἡ ἀπομάκρυνση ἀπὸ τὴ Μακεδονία περίπου 140.000 σλαβόφωνων καὶ μουσουλμάνων[3] τὴ χρονικὴ περίοδο 1912 - 1919, συνοδεύτηκε ἀπὸ παράλληλη μαζικὴ ἄφιξη Ἑλλήνων προσφύγων ἀπὸ διάφορες περιοχές. Κατὰ τοὺς ὑπολογισμοὺς τοῦ Πάλλη, οἱ Ἕλληνες ποὺ μετακινήθηκαν πρὸς τὴ Μακεδονία τὴν περίοδο 1913 - 1914 ἀνέρχονταν σὲ 155.000, ἀπὸ τοὺς ὁποίους οἱ 80.000 προέρχονταν ἀπὸ τὴν Ἀνατολικὴ Θράκη, οἱ 40.000 ἀπὸ τὴ Δυτικὴ Θράκη καὶ οἱ 20.000 ἀπὸ τὴ Μικρὰ Ἀσία. Περίπου 5.000 Ἕλληνες πρόσφυγες ἦρθαν ἐπίσης ἀπὸ τὴ Σερβία καὶ ἂλλοι 5.000 ἀπὸ τὸν Καύκασο. Σύμφωνα μὲ μία συγκεντρωτικὴ ἔκθεση, ἔως τὶς 12 Ἰουλίου 1914 κατέφυγαν στὴν Ἑλλάδα 28.529 οἰκογένειες, ποὺ ἀριθμοῦσαν 108.601 ἄτομα.

Περιοχὲς προέλευσης                       Οἰκογένειες              Ἄτομα   Χωριὰ προέλευσης

Θράκη (Ἀνατολικὴ καὶ Δυτικὴ)              14.552              54.292                    232

Μικρὰ Ἀσία                                              6.817              24.771                    276

Βουλγαρία - Σερβία                                  6.127              24.954                      76

Βόρειος Ἤπειρος                                         180                   827                      12

Καύκασος                                                     853                3.757                        -

Σύνολο                                                    28.529             108.601                    596

 Ὁ ἑλληνικὸς προσφυγικὸς πληθυσμὸς ἀνέβηκε, ἕως τὶς 19 Αὐγούστου τοῦ ἴδιου χρόνου (1914), σὲ 117.090 ἄτομα. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἀπὸ τοὺς 155.000 Ἕλληνες πού, σύμφωνα μὲ τὸν Πάλλη, ἔφτασαν στὴ Μακεδονία ὡς τὰ τέλη τοῦ 1914, οἱ 117.000 μετακινήθηκαν ἕως τὶς 19 Αὐγούστου. Διασώζονται ἀποσπασματικὲς πληροφορίες καὶ γιὰ ὁρισμένα χωριὰ τῶν νομῶν Φλωρίνης, Καστοριᾶς, Πέλλας καὶ Κιλκίς, τῶν ὁποίων κάτοικοι μετανάστευσαν γιὰ τὴ Βουλγαρία ἕως τὸ 1925, βάσει τῆς Συνθήκης τοῦ Νεϊγῦ. Σύμφωνα μὲ τὰ ἀνωτέρω, ἀπὸ τὸν νομὸ Κιλκὶς ἐπρόκειτο νὰ ἀναχωρήσουν γιὰ τὴ Βουλγαρία 125 οἰκογένειες ἀπὸ τὴ Γουμένισσα, 17 ἀπὸ τὴ Γρίβα, 11 ἀπὸ τὴν Καστανερὴ καὶ 1 ἀπὸ τὴ Γοργόπη. [4]

---

[1] Πασχάλης Ἰ. Βαλσαμίδης, «Μελέτες ἱστορικὲς γιὰ τὴν Ἀνατολικὴ Θράκη καὶ τὴ Μακεδονία - Κατὰ τὴν ὕστερη ὀθωμανικὴ περίοδο», ἑνότητα «Προσφυγικὲς ἐγκαταστάσεις στὸ Κιλκὶς καὶ τὴν περιφέρειά του», ἐκδ. οἴκος Ἀντ. Σταμούλη, 2011.

[2] Κωνσταντῖνος Α. Βακαλόπουλος, «Θράκη», ἐκδόσεις Ἀφοὶ Κυριακίδη, 1993.

[3] Σχετικὰ μὲ τὶς μετακινήσεις σλαβόφωνων πληθυσμῶν τῆς περιοχῆς Παιονίας διαβάστε στὴ σελ. 158 τοῦ παρόντος βιβλίου, στὸ κεφάλαιο «Ἱστορικὰ στοιχεῖα τῆς εὐρύτερης περιοχῆς Παιονίας».

[4] Ἱστοσελίδα τοῦ Ἱδρύματος Μουσείου Μακεδονικοῦ Ἀγώνα, [Ἰάκωβος Μιχαηλίδης «Πληθυσμιακὲς ἀνακα-τατάξεις στὴ σύγχρονη Μακεδονία»].

Δημοσιεύματα της εφημερίδας ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της 21/9/1924 διαμαρτυρίας που περιγράφει επεισόδια στον Αγιο Πέτρο Κιλκίς μεταξύ ντόπιων και προσφύγων και της 26/9/1924 που απαντά στη διαμαρτυρία.

Δημοσιεύματα τῆς ἐφημερίδας ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ τῆς 21/9/1924, διαμαρτυρίας ποὺ περιγράφει ἐπεισόδια στὸν Ἅγιο Πέτρο Κιλκὶς μεταξὺ ντόπιων καὶ προσφύγων καὶ τῆς 26/9/1924 ποὺ ἀπαντᾶ στὴ διαμαρτυρία.

Ἀπογραφὴ πληθυσμοῦ τῆς Παιονίας πρὶν τὴν ἐγκατάσταση τῶν προσφύγων[1]

Ἡ περιοχὴ τῆς Παιονίας κατὰ τὴν ἀπογραφὴ τῆς 19 Δεκεμβρίου 1920 ὑπαγόταν στὸν Νομὸ Πέλλας καὶ στὴν Ὑποδιοίκηση Γουμενίτσης. Τὰ ἀποτελέσματα τῆς ἀπογραφῆς κατὰ κοινότητα ἦταν:

Α. Κοινότητα Ἀσικλὰρ (Εὐρώπου):

1. Ἀσικλὰρ (Εὔρωπος): 896 κάτοικοι.

Β. Κοινότητα Γουμενίτσης:

1. Γουμένιτσα: 2.859 κάτοικοι.

2. Γερακάρτσι (Γερακώνα): 244 κάτοικοι.

3. Λιμπάχοβο (Φιλυριά): 111 κάτοικοι.

4. Σιδ. Σταθμὸς Γουμενίτσης: 45 κάτοικοι.

5. Τοσίλοβον (Στάθης): 349 κάτοικοι.

    Σύνολο: 3.608 κάτοικοι

 

Γ. Κοινότητα Κούπας:

1. Κούπα: 402 κάτοικοι.

 

Δ. Κοινότητα Κρίβας (Γρίβας):

1. Κρίβα (Γρίβα): 817 κάτοικοι.

 

Ε. Κοινότητα Λειβαδίων:

1. Μεγάλα Λειβάδια: 215 κάτοικοι.

2. Μικρά Λειβάδια: 0 κάτοικοι.

    Σύνολο: 215 κάτοικοι.

 

ΣΤ. Κοινότητα Λουμνίτσης (Σκρᾶ):

1.  Λούμνιτσα (Σκρά): 554 κάτοικοι.

 

Ζ. Κοινότητα Μαγιαδὰγ (Φανοῦ):

1. Μαγιαδὰγ (Φανός): 1.789 κάτοικοι.

2. Δρέβενον (Πύλη): 71 κάτοικοι.

3. Ἴσβορ (Πηγή): 244 κάτοικοι.

4. Καρασινάντσι (Πλάγια): 894 κάτοικοι.

    Σύνολο: 2.998 κάτοικοι.

 

Η. Κοινότητα Μπαροβίτσης (Καστανερῆς):

     Μπαρόβιτσα (Καστανερή): 714 κάτοικοι.

 

Θ. Κοινότητα Μποεμίτσης (Ἀξιουπόλεως):

1. Μποέμιτσα (Ἀξιούπολη): 1.595 κάτοικοι.

2. Γοργὸπ (Γοργόπη): 635 κάτοικοι.

3. Σιδ. Σταθμὸς Μποεμίτσης: 5 κάτοικοι.

    Σύνολο: 2.235 κάτοικοι.

 

Ι. Κοινότητα Ὀρυζάρτσης (Ρυζιῶν):

1. Ὀρύζαρτση (Ρύζια): 393 κάτοικοι.

2. Βαλκὰτς (Καμποχώρι): 165 κάτοικοι.

3. Δάμποβον (Βαλτοτόπι): 153 κάτοικοι.

4. Τούμπα: 505 κάτοικοι.

    Σύνολο: 1.216 κάτοικοι.

 

ΙΑ. Κοινότητα Πέτγας (Πενταλόφου):

1. Πέτγα (Πεντάλοφον): 302 κάτοικοι.

2. Ὀρμάνοβον (Δασερό): 76 κάτοικοι.

3. Ράμνα (Ὀμαλό): 156 κάτοικοι.

4. Τσιγάροβον (Ἄνυδρος): 83 κάτοικοι.

    Σύνολο: 617 κάτοικοι.

 

ΙΒ. Κοινότητα Πετρόβου (Ἁγίου Πέτρου):

1. Πέτροβον (Ἅγ. Πέτρος): 708 κάτοικοι.

2. Κοσίνοβον (Πολύπετρο): 206 κάτοικοι.

3. Μπαμπὰ Κιοϊ (Μεσιά): 387 κάτοικοι.

    Σύνολο: 1.301 κάτοικοι.

 

ΙΓ. Κοινότητα Σεχόβου (Εἰδομένης):

1. Σέχοβον (Εἰδομένη): 235 κάτοικοι.

2. Ἀλτσάκ (Χαμηλό): 144 κάτοικοι.

3. Σλώπνιτσα (Δογάνης): 110 κάτοικοι.

    Σύνολο: 489 κάτοικοι.

 

ΙΔ. Κοινότητα Τσέρνα Ρέκα (Κάρπης):

1. Τσέρνα Ρέκα (Κάρπη): 696 κάτοικοι.

 

Σύνολο Ὑποδιοίκησης Γουμενίτσης: 17.088 κάτοικοι.

 

Ἐγκατάσταση προσφύγων στὴν περιοχὴ τῆς Παιονίας

Ὁ συνολικὸς ἀριθμὸς τῶν προσφύγων στὴν Ἑλλάδα κατὰ τὴν ἀπογραφὴ τοῦ 1928 ἦταν 1.221.849 κάτοικοι (589.418 ἢ 48,24% ἄρρενες καὶ 632.431 ἢ 51,76% θήλεις). Ὡς πρὸς τὸν πραγματικὸ πληθυσμὸ τῆς χώρας, ποὺ ἀνερχόταν σὲ 6.204.684 ἄτομα, οἱ πρόσφυγες ἀποτελοῦσαν τὸ 19,68% τοῦ συνόλου.

Ἀπὸ τοὺς 638.253 (314.423 ἢ 49,26% ἄρρενες καὶ 323.830 ἢ 50,74% θήλεις) πρόσφυγες ποὺ ἐγκαταστάθηκαν στὴ Μακεδονία, 99.658 (52.031 ἢ 52,21% ἄρρενες καὶ 47.627 ἢ 47,79% θήλεις) ἦρθαν πρὶν τὴ Μικρασιατικὴ Καταστροφὴ καὶ 538.595 (262.392 ἢ 48,72 ἄρρενες καὶ 276.203 ἢ 51,28% θήλεις) ἦρθαν μετὰ τὴ Μικρασιατικὴ Καταστροφή.

Ἀπογραφὴ προσφύγων στὴν Παιονία (Ἀπρίλιος 1923)[2] - Πρὶν ἀκόμα ὁλοκληρωθεῖ ἡ μετακίνηση τῶν Ἑλλήνων προσφύγων ἀπὸ τὴν Ἀνατολικὴ Θράκη, τὸν Πόντο καὶ τὴ Μικρασία (ἡ ἀνταλλαγὴ πληθυσμῶν ὁλοκληρώθηκε στὰ μέσα τοῦ 1924) ἔγινε ἀπο-γραφὴ τῶν προσφύγων ποὺ εἶχαν ἐγκατασταθεῖ στὴν ἑλληνικὴ ἐπικράτεια.   

Παρακάτω, στὴν 5^η στήλη τοῦ πίνακα, παρατίθενται οἱ ἀριθμοὶ τῶν Ἑλλήνων προσφύγων ποὺ ἐγκαταστάθηκαν στὶς περιοχὲς ποὺ ἀνήκουν στὴ σημερινὴ ἐπαρχία Παιονίας.

Κίνητρα παραμονῆς προσφύγων - Γιὰ νὰ παραμείνουν οἱ πρόσφυγες στὶς παραμεθόριες περιοχὲς τῆς ἑλληνικῆς ἐπικράτειας ὅπου εἶχαν ἐγκατασταθεῖ, τοὺς δόθηκαν κίνητρα βάσει τοῦ Ν.4121, τοῦ Μαρτίου 1929:[3]

α) Διάθεση 120.000.000 δραχμῶν γιὰ τὶς ἀνάγκες τῶν παραμεθορίων οἰκισμῶν Μακεδο-νίας Θράκης.

β) Ἀπαλλαγὴ ἀπὸ τὸν φόρο γεωργικῆς παραγωγῆς, αἰγοπροβάτων καὶ χοίρων.

γ) Μὲ τὴν προσκόμιση ἀπόδειξης δαπάνης γιὰ ἀνέγερση σπιτιοῦ, ἀγορᾶς ζώου κ.λπ., εἴσπραξη δανείου μὲ ἐπιτόκιο 6 %.

δ) Ἀπαλλαγὴ χρέωσης γιὰ δαπάνη κοινῆς ὠφέλειας.

ε) Οἱ πρόσφυγες ποὺ μετακινοῦνταν αὐθαίρετα ἀπὸ τὴ μεθόριο ἔχαναν τὰ δικαιώματά τους.

 

Πίνακας ἐγκατάστασης προσφύγων στὴν περιοχὴ Παιονίας

Ἡ Ε.Α.Π. ἐγκατέστησε στὴν ἐπαρχία Παιονίας (Ἀξιουπόλεως) 4.073 προσφυγικὲς οἰκογένειες / 15.315 ἄτομα σὲ 36 οἰκισμοὺς (συνοικισμούς).[4]

Στὸν παρακάτω πίνακα παρατίθενται τὰ στοιχεῖα ἐγκατάστασης προσφύγων στοὺς οἰκισμοὺς τῆς περιοχῆς Παιονίας, σύμφωνα μὲ τὴν ἀπογραφὴ τῆς Ε.Α.Π. τὸ 1928.

 

      Μετονομασία                            Παλαιά ὀνόματα                        Άτομα πριν το 1928            Άτομα 1928        Άπογρ. προσφ 4/1923  Μικτό/προσφυγ.

Ἅγιος Πέτρος	Πέτροβον	101	434	-	Μικτὸ
Ἀκροποταμιὰ	Γιαχαλὴ	97	377	-	Προσφυγικὸ
Ἀνθόφυτον	Σαρὴ Παζὰρ	115	417	-	Προσφυγικὸ
Ἀξιούπολις	Βοέμιτσα	216	901	320	Μικτὸ
Ἀξιοχώριον	Βαρδαρόφτσα	126	451	-	Προσφυγικὸ
Ἄσπρος	Ἀμάτοβον	175	621	-	Προσφυγικὸ
Βαλτοτόπι	Δάμποβον	89	318	-	Προσφυγικὸ
Γερακώνας	Γερακάρτσι	55	192	-	Μικτὸ
Γοργόπη	Γοργὸπ	123	533	103	Μικτὸ
Γουμένισσα	Γουμένιτσα	427	1676	73	Μικτὸ
Γρίβας	Κρίβα	16	79	-	Μικτὸ
Δασερόν	Ὀρμάνοβον	14	72	88	Προσφυγικὸ
Δογάνη	Σλὸπ	27	113	-	Μικτὸ
Εἰδομένη	Σέχοβον	49	173	-	Μικτὸ
Εὔζωνοι	Ματσίκοβον	100	385	254	Μικτὸ
Εὔρωπος	Ἀσκιλὰρ	388	1393	331	Προσφυγικὸ
Καμπόχωρο	Βαλγάτσι	65	221	-	Μικτὸ
Καστανὰς	Καρὰ Ὀγλοὺ	56	225	-	Προσφυγικὸ
Μεσιὰ	Μπαμπὰ Κιοϊ	88	358	41	Μικτὸ
Μικρὸν Δάσος	Σμὸλ	93	360	411	Προσφυγικὸ
Ὀμαλὸ	Ράμνα	15	44	-	Μικτὸ
Πεντάλοφον	Πέτγας	27	104	-	Προσφυγικὸ
Πευκόδασο	Ὀρέβιστα	120	352	415	Προσφυγικὸ
Πηγὴ	Ἴσβορον	47	180	149	Προσφυγικὸ
Πλὰγια	Καρασινὰν	190	779	374	Προσφυγικὸ
Πλατάνι	Μπαγιάλτσα	67	243	-	Μικτὸ
Πολύκαστρον	Καρασούλι	392	1363	371[5]	Μικτὸ
Πολύπετρον	Κασίνοβον	42	168	-	Μικτὸ
Πρόχωμα	Δογανδζὴ	165	592	-	Προσφυγικὸ
Πύλη	Δρέβενον	31	104	-	Προσφυγικὸ
Ρύζια	Ὀρυζάρτσι	106	434	-	Μικτὸ
Στάθης	Τοσίλοβον	30	113	15	Μικτὸ
Τούμπα	Τούμπα	162	599	80	Μικτὸ
Φανὸς	Μαγιαδὰγ	146	582	235	Προσφυγικὸ
Φιλυριὰ	Λιμπάχοβον	69	234	05	Μικτὸ
Χαμηλὸ	Ἀλτσὰκ	44	125	68	Προσφυγικὸ

Σύμφωνα μὲ τὸν Ἀνακεφαλαιωτικὸ Πίνακα τῆς Ε.Α.Π./ Γενικὴ Διεύθυνση Ἐποικισμοῦ Μακεδονίας/ Γραφεῖο Στατιστικῆς,[6] οἱ ἐγκατεστημένες οἰκογένειες στὴν περιφέρεια τοῦ Κιλκὶς μέχρι τὸ τέλος τοῦ 1925 ἦταν:

Ὑποδιοίκηση Γουμενίτσης  -  Ἐγκατεστημένοι πρόσφυγες

Ἀριθμὸς συνοικισμῶν           Οἰκογένειες            Ἄτομα

                   27                       2.793                      10.000 

Ὑποδιοίκηση Κιλκίς - Ἐγκατεστημένοι πρόσφυγες

Ἀριθμὸς συνοικισμῶν          Οἰκογένειες              Ἄτομα

                 159                      11.325                      38.496

Σχετικὰ μὲ τὶς κλιματικὲς συνθῆκες ἀλλὰ καὶ τὶς συνθῆκες ὑγιεινῆς στοὺς τόπους ἐγκατάστασης τῶν προσφύγων στὴ Μακεδονία καὶ τὴ Θράκη, εἶναι πολὺ πιθανὸν ὅτι οἱ περισσότεροι θάνατοι τῶν ὁποίων τὰ αἴτια δὲν ἔχουν διαγνωσθεῖ νὰ ὀφείλονται στὴν ἐλονοσία.[7]

Διαδικασία ἐγκατάστασης τῶν προσφύγων στὴν Ἑλλάδα

Μὲ τὴν ἔλευση τῶν προσφύγων στὴν Ἑλλάδα, ἀναζητοῦνταν ἀπὸ τὸ κράτος τοποθεσίες ποὺ θὰ γινόταν ἡ ἐγκατάσταση τῶν πληθυσμῶν αὐτῶν. Ἡ διαδικασία ἐγκατάστασής τους ποὺ προβλεπόταν, περιγράφεται στὸ παρακάτω ἀπόσπασμα διδακτορικῆς διατριβῆς:[8]

«Γιὰ τὴ σύσταση καὶ ἵδρυση ἑνὸς οἰκισμοῦ ὑπῆρξε συγκεκριμένη νομικὴ διαδικασία, ὁ Ἀναγκαστικὸς Νόμος 6/7/1923. Βάσει τοῦ νόμου αὐτοῦ ἐκλεγόταν ἀπὸ τοὺς ἐπικεφαλὴς τῶν οἰκογενειῶν ἕνα συμβούλιο ποὺ ἐκπροσωποῦσε τὴν ὁμάδα καὶ ποὺ ἦταν ἐπιφορτισ-μένο μὲ διάφορες ἀρμοδιότητες, ὅπως αὐτὴ τῆς ἀναζήτησης τοῦ κατάλληλου τόπου γιὰ ἐγκατάσταση. Γιὰ νὰ μπορέσει ἡ ὁμάδα νὰ ἐγκατασταθεῖ καὶ νὰ ἀποκτήσει νομικὴ ὑπόσταση ἔπρεπε νὰ γίνει ἡ πράξη συγκρότησης τοῦ συμβουλίου καὶ νὰ κατατεθεῖ στὰ κατὰ τόπους πρωτοδικεῖα. Τὶς πιὸ πολλὲς φορὲς δινόταν ἡ δυνατότητα στὰ ἄτομα αὐτὰ νὰ ἀναζητήσουν, περιοδεύοντας μὲ ἔξοδα τῆς Ε.Α.Π., τὸ κατάλληλο μέρος, στὸ ὁποῖο θὰ ἐπέλεγαν νὰ κατοικήσουν. Στὴν περίπτωση ποὺ ὑπῆρχε ἡ σύμφωνη γνώμη ὅλης τῆς ὁμάδας ὑποβαλλόταν αἴτηση πρὸς τὸ Ὑπουργεῖο Γεωργίας εἴτε ἀπευθείας εἴτε μέσω τῆς Ε.Α.Π., καὶ ὕστερα ἀπὸ συνεκτίμηση τῆς κατάστασης δινόταν ἡ ἄδεια νὰ προχωρήσουν στὴν ἐγκατάστασή τους.

Γιὰ τὴν ἐπιτυχὴ ἔκβαση ὅλων τῶν προηγουμένων καὶ τὴν ἐπανασύσταση τῆς παλιᾶς κοινότητας ἀπαραίτητη προϋπόθεση ἦταν ἡ ὕπαρξη ὁμοιογένειας στὴν ὁμάδα, πράγμα ποὺ σὲ λίγες περιπτώσεις μόνο ἐπιτεύχθηκε.

Ἀπὸ τοὺς 1.221.849 πρόσφυγες ποὺ εἶχαν ἔρθει στὴν Ἑλλάδα, σύμφωνα μὲ τὴν ἀπογραφὴ τοῦ 1928, οἱ 643.025 ἦταν ἀστοὶ καὶ 578.824 ἦταν ἀγρότες. Ἀπὸ τοὺς 578.824 ἀγρότες, τὸ μεγαλύτερο μέρος, 446.000 εἶχε ἐγκατασταθεῖ στὴ Μακεδονία. Γιὰ τὴν ἐγκατάσταση τῶν ἀγροτῶν προσφύγων φρόντισε τὸ Ὑπουργεῖο Γεωργίας, σὲ περιορισμένη ὅμως κλίμακα, παράλληλα μὲ τὴν Ἐπιτροπὴ Ἀποκαταστάσεως Προσ-φύγων (ἡ ὁποία ἀπὸ τὸ τέλος τοῦ 1923 ἕως τὸ 1930 εἶχε σχεδὸν ἐξολοκλήρου τὴν κύρια εὐθύνη τῆς ἀποκατάστασης), ἐνῶ τὸ Ὑπουργεῖο Πρόνοιας καὶ Ἀντιλήψεως μαζὶ μὲ τὸ Ταμεῖο Περιθάλψεως Προσφύγων καὶ τὴν Ε.Α.Π. κατέβαλαν σοβαρὲς προσπάθειες γιὰ τὴ στέγαση καὶ τὴν ἀποκατάσταση τῶν ἀστῶν προσφύγων.» 

 

Ἡ Παιονία μετὰ τὴν ἐγκατάσταση τῶν προσφυγικῶν πληθυσμῶν

Πέρασε ἀρκετὰ μεγάλο διάστημα μέχρι νὰ καταφέρουν οἱ τοπικὲς κοινωνίες νὰ ἐνσωματώσουν τοὺς προσφυγικοὺς πληθυσμοὺς ποὺ ἐγκαταστάθηκαν στὴν ἐπαρχία Παιονίας. Στὰ χωριὰ ποὺ εἶχαν ἀμιγῶς τουρκικὸ πληθυσμὸ κι ἐκκενώθηκαν μὲ τὴν ἀνταλλαγὴ τῶν πληθυσμῶν, ἐκεῖ ἐγκαταστάθηκαν πρόσφυγες. Στὰ χωριὰ αὐτὰ δὲν προέκυψαν ἰδιαίτερα προβλήματα ἐσωτερικῶν προστριβῶν, ἐπειδὴ ἀποτελοῦνταν ἀπὸ 100% ἀμιγῶς προσφυγικοὺς πληθυσμοὺς (Πλάγια, Φανός, Χαμηλό, Δρέβενο κ.λπ). Στὶς περιπτώσεις αὐτὲς δημιουργήθηκαν προστριβὲς μὲ μικτὰ γειτονικὰ χωριά, ἰδιαίτερα στὸν καθορισμὸ τῶν ὁρίων τῶν γιαῶν τους. Στὰ χωριὰ ὅμως μὲ μικτὸ πληθυσμὸ (ντόπιο καὶ προσφυγικὸ) δημιουργήθηκαν προστριβές λόγω τῆς διανομῆς γαιῶν καὶ οἰκιῶν ἀλλὰ καὶ λόγω ἠθῶν καὶ νοοτροπιῶν, μὲ ἀποτέλεσμα οἱ προστριβὲς αὐτὲς νὰ ἀποκτήσουν πολιτικὸ ἀντίκτυπο, ἐνισχύοντας τὸν κοινωνικὸ διχασμό.

Σὲ γενικὲς γραμμὲς τὰ συμφέροντα τῶν ντόπιων ἀντιπροσωπεύονταν ἀπὸ τὴ φιλο-βασιλικὴ παράταξη καὶ τὰ συμφέροντα τῶν προσφύγων ἀπὸ τὴ φιλοβενιζελικὴ παράταξη. Ἐπεισόδια ποὺ καταγράφηκαν στὶς ἐφημερίδες ὅπως αὐτῶν τῆς Γουμένισσας καὶ τοῦ Ἅγιου Πέτρου εἶναι ἐνδεικτικὰ τῆς καταστάσεως ποὺ ἐπικρατοῦσε.[9]

Οἱ συνθῆκες φτώχειας κι ἐξαθλίωσης τῆς ἐπαρχίας Παιονίας ἕνωναν κατὰ περιπτώσεις τοὺς κατοίκους (ντόπιους και πρόσφυγες) τῶν περιοχῶν, μὲ αἰτήματα ποὺ ἐκφράζονταν μαζικὰ ὅπως στὶς περιπτώσεις τοῦ συλλαλητηρίου τῆς Γουμένισσας τὴν 17^η Μαρτίου 1929[10] καὶ τῆς διαμαρτυρίας ὅλων τῶν παραμεθόριων χωριῶν στὸ χωριὸ Πλάγια τὴν 28^η Ὀκτωβρίου 1929.[11] Χρειάστηκε νὰ τελειώσει ὁ Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος καὶ τὸ δράμα τοῦ διχασμοῦ γιὰ νὰ ἐξομαλυνθεῖ σταδιακὰ ἡ κατάσταση στὴν περιοχή. 

---

[1] Ἐθνικὴ Στατιστικὴ Ὑπηρεσία Ἑλλάδος.

[2] Ὑπουργεῖον Ὑγιεινῆς, Προνοίας καὶ Ἀντιλήψεως - Τμῆμα Στατιστικῆς. Ἀπογραφὴ προσφύγων ἐνεργηθείσα κατ’ Ἀπρίλιον 1923. Ἐν Ἀθήναις 1923.

[3] Εὐστάθιος Πελαγίδης, «Ἡ ἀποκατάσταση τῶν προσφύγων στὴ Δυτικὴ Μακεδονία», ἐκδόσεις Ἀφοὶ Κυριακίδη, 1994.

[4] Ἐπιτροπὴ Ἀποκαταστάσεως Προσφύγων, «Κατάλογος τῶν προσφυγικῶν συνοικισμῶν Μακεδο-νίας μὲ τὰς νέας ὀνομασίας», Θεσσαλονίκη  1928.

[5] Ὁ πληθυσμὸς προσφύγων τοῦ Πολυκάστρου τὸν Ἀπρίλιο 1923 ἦταν 307 ἄτομα, προστέθηκαν καὶ τὰ 64 ἄτομα τοῦ οἰκισμοῦ Βάρδενον ποὺ εἶχε συγχωνευθεῖ στὸ Πολύκαστρο.

[6] Εὐστάθιος Πελαγίδης, «Ἡ ἀποκατάσταση τῶν προσφύγων στὴ Δυτικὴ Μακεδονία», ἐκδόσεις Ἀφοὶ Κυριακίδη, 1994.

[7] Εὐστάθιος Πελαγίδης, «Ἡ ἀποκατάσταση τῶν προσφύγων στὴ Δυτικὴ Μακεδονία», ἐκδόσεις Ἀφοὶ Κυριακίδη, 1994.

[8] Χριστίνα Ἀραμπατζῆ, «Προσφυγικοὶ οἰκισμοὶ στὴ Χαλκιδικὴ κατὰ τὸ πρῶτο μισὸ τοῦ 20^οῦ αἰώνα», διδακτορικὴ διατριβὴ, σελ. 42, Α.Π.Θ. 2008.

[9] Βλέπε στὴν ἑνότητα «Ἱστορικὰ στοιχεῖα τῆς εὐρύτερης περιοχῆς Παιονίας μέχρι τὸ 1939» στὴ σελ.160 τοῦ παρόντος βιβλίου καθὼς περιγράφουν τὰ δημοσιεύματα τῶν ἐφημερίδων:

α) «Μακεδονία» μὲ ἡμερομηνίες τῆς 21^ης Σεπτεμβρίου 1924, τῆς 26^ης Σεπτεμβρίου 1924, τῆς 31^ης Ὀκτωβρίου 1926 καὶ β) «Ταχυδρόμος» τῆς 31^ης Ὀκτωβρίου 1926.

[10] Βλέπε στὴν ἑνότητα «Ἱστορικὰ στοιχεῖα τῆς εὐρύτερης περιοχῆς Παιονίας μέχρι τὸ 1939» στὴ σελ.160 τοῦ παρόντος βιβλίου καθὼς περιγράφει τὸ δημοσίευμα τῆς ἐφημερίδας «Μακεδονία» τῆς 21^ης Μαρτίου 1929.

[11] Βλέπε στὴν ἑνότητα: «Τὰ Πλάγια ἀπὸ τὴν ἐγκατάσταση τῶν προσφύγων τὸ 1924 μέχρι τὸ 1939» στὴ σελ.60 τοῦ παρόντος βιβλίου καθὼς περιγράφει τὸ δημοσίευμα τῆς ἐφημερίδας «Μακεδονία» τῆς 29^ης Ὀκτωβρίου 1929.

Τὸ βιβλίο "Κοινότης Πλαγίων - Ἐν Παιονία Κιλκὶς" τοῦ Θεόδωρου Π. Μποράκη ποὺ κυκλοφόρησε τὸν Ἰανουάριο 2022 σὲ ψηφιακὴ μορφή, διατίθεται δωρεάν. Για πληροφορίες διαβάστε στὴ δ/νση:
http://plagia-paionias.blogspot.com/2022/01/blog-post.html