Σύμφωνα με τον Χρήστο Π. Ίντο: Η κινητικότητα των κομιτατζήδων οπλαρχηγών τις παραμονές του Ίλιντεν, της εξέγερσης που προετοίμαζαν για την ημέρα του Προφήτη Ηλία, 20 Ιουλίου 1903 και που συνίστατο στη δολοφονία Πατριαρχικών προς εκφοβισμό και στην πίεση προσήλυτων να προσχωρήσουν στην Εξαρχία, εφαρμόσθηκε στα χωριά της Γουμένισσας αρχής γενομένης από εκείνα του όρους Πάικου, Όσιν (Αρχάγγελος), Κούπα και Λιούμνιτσα (Σκρα), όπως αναφέρει ο Βρετανός γενικός πρόξενος Sir Alfred Biliotti προς τον Βρετανό επιτετραμμένο J. B. Whitehead από τη Θεσσαλονίκη στις 26 Ιανουαρίου 1903. Δολοφονία εξέχοντα Πατριαρχικού είχαμε στο χωριό Γερακάρτσι (Γερακώνα) καθώς και απειλές κατά του ιερέα των Λιβαδίων παπα-Νικόλα. …Τα χωριά στη νοτιοδυτική περιοχή της Γευγελής, Γοργόπ (Γοργόπη), Μποιέμιτσα (Αξιούπολη), Μπογδάντσα, Μπόρες (ή Μπόγρος), Στογιάκοβο, Ματσούκοβο κ.λπ., (κάποια από αυτά ανήκαν και ανήκουν και σήμερα στην επαρχία της Γουμένισσας), είναι μόνο εν μέρει εξαρχικά, αλλά τα χωριά του Γιανιτσέ Bαρδάρ, Kρίβα (Γρίβα), Μπαρόβιτσα (Καστανερή), Τσερναρέκα (Κάρπη), Πέτγες (Πεντάλοφο), Ράμνα (Ομαλό), Πέτροβο (Άγιος Πέτρος) (όλα της επαρχίας Γουμένισσας), μαζί με τα Κοφάλια (ή Κορφάλια) (Κουφάλια) στη Θεσσαλονίκη είναι εξ ολοκλήρου ορθόδοξα. [2]
Το πως έδρασαν οι κομιτατζήδες
ώστε, κατά την εξέγερσή τους, να βλαφθεί ιδιαίτερα το ελληνικό στοιχείο της Μακεδονίας,
φανερώνεται από την κατάληψη του Κρουσόβου: «…σύμφωνα με ελληνικές και
σερβικές πηγές, ο βουλγαρομακεδών αρχικομιτατζής Ιβάνωφ, που πρώτος μπήκε με το
σώμα του στο Κρούσοβο, διέταξε να σφάξουν 50 γυναικόπαιδα Τούρκων κι αρκετούς
Έλληνες Γραικομάνους […] Στη μάχη του Κρουσόβου που είχε αρχίσει τα ξημερώματα της
22 Ιουλίου του 1903 έλαβον μέρος 80 κομιτατζήδες. Οι κομιτατζήδες με λάβαρα και
φωνές «ελευθερία ή θάνατος» περικύκλωσαν
τους στρατώνες. Εκεί βρέθηκαν 60 Τούρκοι στρατιώτες… από αυτούς 17 κατάφεραν να
διαφύγουν […] έτσι εγκαθιδρύθηκε στο Κρούσοβο η «Δημοκρατία του Κρουσόβου» για
10 μέρες! […] Τη δέκατη μέρα κι ενώ οι κομιτατζήδες εξαγόρασαν την επιβίωσή τους,
με χρήματα που λήστεψαν από τους Έλληνες του Κρουσόβου, αποχώρησαν και άφησαν
το Κρούσοβο στο έλεος του Μουχτάρ Πασά που πολιόρκησε το Κρούσοβο με 10.000
στρατό και 18 κανόνια. […] Οι Τούρκοι, αφού αποχώρησαν οι Βούλγαροι
κομιτατζήδες, μπήκαν στο ελληνικό Κρούσοβο και κατέσφαξαν 300 άτομα, κατέστρεψαν
300 και λεηλάτησαν 600 σπίτια, πυρπόλησαν 200 καταστήματα και 1 εκκλησία».[3]
Σχετικό άρθρο του Ν. Μέρτζου: https://www.voria.gr/article/mertzos-i-exegersi-tou-ilinten---o-stochos-ke-i-apati
[1] «Ιστορία
του Κιλκίς» Γιώργος Εχέδωρος, Κιλκίς 1996.
[2] [Χρήστος Π. Ίντος – Κέντρα
οργάνωσης, δράσης και αντίστασης των Ελλήνων στον Ν. Κιλκίς κατά την περίοδο
του Μακεδονικού Αγώνα]. Ενότητα από το βιβλίο «Μακεδονικός Αγών» – Εκατό χρόνια
από τον θάνατο του Παύλου Μελά (Επιστημονικό Συνέδριο) 12-13 Νοεμβρίου 2004.
Συλλογικό. Εκδόσεις: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών. 2006
[3] «Αρχείον του Θρακικού
λαογραφικού και γλωσσικού θησαυρού – Τριμηνιαίον περιοδικόν σύγγραμα
εκδιδόμενον υπό επιτροπής Θρακών - Τόμος
26 – Εν Αθήναις 1961. «Δ΄- Η επανάσταση του «Ήλιν-ντεν» στη Μακεδονία» του Δ. Κ.
Βογαζλή.
