Μικρές κοινότητες Παιονίας - Το εγκαταλελειμμένο χωριό Δρέβενο

 

Έρευνα: Θεόδωρος Π. Μποράκης

 

Το χωριό Πύλη (Δρέβενο) - Το χωριό Πύλη (παλιά ονομασία Δρέβενο) βρισκόταν ανάμεσα στα παραμεθόρια χωριά της επαρχίας Παιονίας, στον σημερινό Δήμο Παιονίας του Ν. Κιλκίς. Απείχε περίπου 8 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Αξιούπολης και περίπου 8 χιλιόμετρα νοτίως των ελληνοσκοπιανών συνόρων (Ειδομένη). Η περιοχή του Δρέβενου απέχει περίπου 1 χιλιόμετρο από την δυτική όχθη του Αξιού ποταμού. Από το αρχείο των διοικητικών μεταβολών του χωριού προκύπτουν τα παρακάτω στοιχεία: α) 14/9/1919 προσάρτηση στην Κοινότητα Μαγιαδάγ, β) 16/11/1919 απόσπαση από την επαρχία Θεσσαλονίκης και προσάρτηση στην επαρχία Γουμενίτσης του Νομού Πέλλης, γ) 15/2/1922 απόσπαση από την Κοινότητα Μαγιαδάγ και προσάρτηση στην Κοινότητα Καρασινάν, δ) 12/11/1926 μετονομασία από Δρέβενο σε Πύλη, 29/5/1933 απόσπαση από την Κοινότητα Πλαγίων και προσάρτηση στην Κοινότητα Αξιουπόλεως.
Το χωριό εγκαταλείφθηκε για πρώτη φορά από τον τουρκικό πληθυσμό του κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο όταν η περιοχή αποτέλεσε πεδίο μάχης. Στην περιοχή είχαν εγκατασταθεί το διάστημα του πολέμου γαλλικές στρατιωτικές δυνάμεις. Την παρουσία των Γάλλων φανερώνει το πολυβολείο, τα μνήματα των πεσόντων στρατιωτών (που αποτυπώνονται σε φωτογραφία του 1917) και το στρατιωτικό μνημείο πεσόντων που βρίσκεται μέχρι σήμερα στη βόρεια πλευρά της εκκλησίας του χωριού, του Ιερού Ναού των Αγίων Αναργύρων -που αποτελεί πλέον το μοναδικό κτίσμα που να θυμίζει πως στην περιοχή εκείνη υπήρχε κάποτε χωριό. Η παρουσία συμμαχικών στρατευμάτων στο Δρέβενο αποτυπώνεται σε φωτογραφίες και σε πίνακες ζωγραφικής του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και αποδεικνύουν την ύπαρξη στρατιωτικού νοσοκομείου.
Το 1924 με την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, στο Δρέβενο εγκαταστάθηκαν Έλληνες πρόσφυγες από τον Πόντο.
Στο χωριό συντηρούνταν δημοτικό σχολείο μέχρι και την περίοδο της Κατοχής. Δράσεις της μαθητικής ζωής του σχολείου του Δρέβενου καταγράφονται στα αρχεία της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης του Κιλκίς.
Η οριστική διάλυση του οικισμού ήρθε την δεκαετία του 1940, όταν οι κάτοικοί του Δρέβενου -που από το 1926 μετονομάστηκε σε Πύλη- εγκαταστάθηκαν οριστικά στην Αξιούπολη. Οι τελευταίοι κάτοικοι εγκατέλειψαν το Δρέβενο το 1947.
Από το Δρέβενο διέρχονταν και οι κάτοικοι των ακριτικών χωριών Πλαγίων, Ειδομένης, Δογάνη, Χαμηλού και Φανού που κατευθύνονταν προς την Αξιούπολη μέσω του δασικού δρόμου Πλαγίων – αγιάσματος Αγίας Παρασκευής – Δρέβενου.

Ιστορικά στιγμιότυπα - Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και συγκεκριμένα στις αρχές Μαρτίου του 1916, οι Γερμανο-βουλγαρικές δυνάμεις παραβίασαν την ελληνική μεθόριο, κατέλαβαν τα χωριά Ματσίκοβο (Εύζωνοι), Σέχοβο (Ειδομένη), Αλτσάκ (Χαμηλό) και Σλοπ (Δογάνης) απωθώντας τις Γαλλικές δυνάμεις προς τα Στενά της Τσιγγάνας. Οι γαλλικές δυνάμεις τελικά παγίωσαν τις θέσεις τους στα χωριά Καρασινάν (Πλάγια), Μαγιαδάγ (Φανός) και Δρέβενο (Πύλη).  

Μια ιστορία της Κατοχής συνδέεται άμεσα με το Δρέβενο. Είναι η δραπέτευση δυο Αυστραλών στρατιωτών από γερμανικό τρένο τέλη Ιουλίου 1941. Κατάφεραν να δραπετεύσουν στην περιοχή των «Στενών της Τσιγγάνας», όταν το τρένο επιβράδυνε την ταχύτητά του. Οι Αυστραλοί διασώθηκαν από τον δάσκαλο του χωριού και τους Δρεβενιώτες κατοίκους, μέχρι την τελική διαφυγή τους στο Άγιον Όρος, στην Ίμβρο και τελικά στην Τουρκία τον Αύγουστο 1941. Για την έρευνα αυτής της ιστορίας, επισκέφθηκε την περιοχή Αυστραλός δημοσιογράφος τον Μάιο 2023.

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής 1941 – 1944 στην ευρύτερη περιοχή του ανατολικού Πάικου υπήρξε έντονη η παρουσία των ανταρτών καθώς υπήρξαν σημαντικοί στρατιωτικοί στόχοι του γερμανικού στρατού (σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης – Γευγελής, στρατιωτικά πολυβολεία στις γέφυρες της σιδηροδρομικής διαδρομής στα «Στενά της Τσιγγάνας», το μεταλλείο στην περιοχή της Πηγής κλπ).

Η γνωστότερη από τις κρούσεις κατά του γερμανικού στρατού που πραγματοποιήθηκε σε μικρή απόσταση από το χωριό Δρέβενο ήταν αυτή της νύχτας 25/26 Δεκεμβρίου 1943. Άγγλοι καταστροφείς και αντάρτες του 30ου Συντάγματος του ΕΛ.Α.Σ. υπονόμευσαν σημεία της σιδηροδρομικής γραμμής Αξιούπολης – Ειδομένης και εκτροχίασαν αμαξοστοιχία που κατευθύνονταν μέσω των «Στενών της Τσιγγάνας» προς Ειδομένη. Την ίδια στιγμή, άλλη ομάδα ανταρτών, επιτέθηκε για αντιπερισπασμό στη φρουρά του μεταλείου «Μαυρόδεντρο» στο χωριό Πηγή.

Ο γερμανικός στρατός κατοχής, το 1944 πυρπόλησε τα σπίτια του Δρέβενου και οι κάτοικοί του -Έλληνες πρόσφυγες από τον Πόντο που είχαν εγκατασταθεί εκεί από το 1924- εγκαταστάθηκαν οριστικά στην Αξιούπολη. Οι τελευταίοι κάτοικοι εγκατέλειψαν το Δρέβενο το 1947.

Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου 1946 – 1949, σε απόσταση 2 χιλιομέτρων από το Δρέβενο προς την Αξιούπολη, οι αντάρτες δολοφόνησαν τον πρόεδρο και τον αγροφύλακα του χωριού Πλάγια στις 29 Ιουλίου 1946.

Ο Ιερός Ναός των Αγίων Αναργύρων - Είναι το μοναδικό κτίριο του χωριού Πύλη (Δρέβενο). Η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων, μετά την εγκατάλειψη του χωριού, με το πέρασμα των χρόνων κατέρρευσε. Το 2001 με πρωτοστάτες τους ιερείς π. Ιγνάτιο Καλογεράκη και π. Δωρόθεο Πάπαρη και τη βοήθεια των απογόνων των Δρεβενιωτών ξεκίνησε η αναστύλωση του Ναού κι έτσι ξαναέγινε ο ναός λειτουργικός. Κατά την αναστήλωση είχαν βρεθεί στους τοίχους της εκκλησίας -και διατηρήθηκαν ανέπαφα μέχρι σήμερα- χαραγμένα μηνύματα από ξένους στρατιώτες που πέρασαν από την περιοχή κατά τη διάρκεια των πολέμων. Τα δε κεραμίδια της σκεπής του παλαιού ναού, οι απόγονοι των Δρεβενιωτών τα μετέτρεψαν σε έργα τέχνης και τα διασώζουν στις οικίες τους.

Σύμφωνα με μαρτυρία της κ. Ελένης Πούλου – Συμεωνίδου, η αναθηματική πλάκα του Γαλλικού μνημείου που είχε τοποθετηθεί από το 1917 στην πίσω πλευρά του Ναού, βρέθηκε ριγμένη σε παρακείμενη χαράδρα και χρειάστηκε η δύναμη τριών ανδρών με σχοινιά ώστε να ανασυρθεί και να τοποθετηθεί στο βάθρο της.

Βίντεο του κ. Κωνσταντίνου Γκέρτζου αφιερωμένο στο παλιό χωριό Δρέβενο και την εκκλησία των Αγίων Αναργύρων (μοναδικό κτίσμα του χωριού) 10/2023.

Πηγές:

1. Ιστοσελίδα «Στα Πλάγια Παιονίας» http://plagia-paionias.blogspot.com

2. Θανάσης Μητσόπουλος «Το 30ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ» εκδ. EDITEX, 1971, Γενεύη.

3. Ιστοσελίδα: https://www.abc.net.au/news/2021-07-11/the-anzacs-who-beat-the-odds-and-escaped-from-greece/100284226 Στοιχεία: Stephen Hutcheon , Alex Palmer και Katia Shatoba.

4. Άννα Χ. Συμεωνίδου, Παύλος Ι. Συμεωνίδης «Αρχειακά σύνολα καταργημένων και συγχωνευμένων Δημοτικών Σχολείων – Γραφείου Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Κιλκίς με έδρα τη Γουμένισσα».

5. Χρήστος Π. Ίντος «Ο Μεγάλος Πόλεμος (Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, 1914 - 1918) στον Νομό Κιλκίς» Γουμένισσα 2019.

6. Θεόδωρος Π. Μποράκης «Κοινότης Πλαγίων εν Παιονία Κιλκίς» Πλάγια 2022, ιδιωτική έκδοση.