Το μνημείο πεσόντων Εθνικής Αντίστασης 1941 - 1944 έξω από το γήπεδο στην Αξιούπολη. Φωτογραφία: Θεόδωρος Π. Μποράκης (2022).
Τα
μνημεία διηγούνται Ιστορία - Αξιούπολη - Το μνημείο πεσόντων της Εθνικής
Αντίστασης 1941 – 1944
Έρευνα: Θεόδωρος Π. Μποράκης
Το μνημείο είναι
κατασκευασμένο σε μορφή στήλης από σκυρόδεμα, με πτυχές που φέρουν μεταλλικές
παραστάσεις από τη ζωή και τη δράση των ανταρτών που φιλοτεχνήθηκαν το 1989 από
τον γλύπτη Π. Χρήστου. Στον κορμό της στήλης του μνημείου αναγράφονται με
μεταλλικά γράμματα: «Εθνική Αντίσταση 1941 – 1944».
Είναι κατασκευασμένο στην κωμόπολη Αξιούπολη του Δήμου Παιονίας, στον νομό Κιλκίς και χρειάζεται συντήρηση. Βρίσκεται σε χώρο πρασίνου στη συμβολή της οδού Θεσσαλονίκης και της επαρχιακής οδού Αξιουπόλεως – Γουμένισσας, έξω από το γήπεδο Αξιουπόλεως.
Είναι κατασκευασμένο στην κωμόπολη Αξιούπολη του Δήμου Παιονίας, στον νομό Κιλκίς και χρειάζεται συντήρηση. Βρίσκεται σε χώρο πρασίνου στη συμβολή της οδού Θεσσαλονίκης και της επαρχιακής οδού Αξιουπόλεως – Γουμένισσας, έξω από το γήπεδο Αξιουπόλεως.
Λεπτομέρεια από το μνημείο. Φωτογραφία: Θεόδωρος Π. Μποράκης (2022).
Σχέση με την ιστορία - Στην περιοχή του όρους Πάικο, κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής (1941-1944) έδρασε το αντάρτικο 30ο Σύνταγμα του Ε.Λ.Α.Σ.
Η δράση των ανταρτικών ομάδων του Ε.Λ.Α.Σ., (συλλογή πληροφοριών, ενέδρες, ανατινάξεις, επιθέσεις σε γερμανικούς στόχους, υποδοχή συμμαχικών ρίψεων πυρομαχικών κλπ) πέρα από το όρος Πάικο, επεκτεινόταν στις κωμοπόλεις και τα χωριά της επαρχίας Παιονίας απ’ όπου η οργάνωση αντλούσε και μαχητές. Ένας από τους κύριους αντικειμενικούς στόχους των ανταρτών υπήρξε η καταστροφή του σιδηροδρομικού δικτύου της περιοχής που ένωνε την Ελλάδα με την υπόλοιπη Ευρώπη.
Η αντίδραση των γερμανικών αρχών κατοχής στις αντιστασιακές ενέργειες, έπαιρνε τη μορφή στρατιωτικών εκκαθαριστικών επιχειρήσεων στο όρος Πάικο, την πυρπόληση χωριών (Λιβάδια, Τρία Έλατα, Δρέβενο κ.α.), την καταστροφή παραμεθόριων χωριών από τον βουλγαρικό στρατό (Χαμηλό, Πλάγια, Φανός κλπ), των εκτελέσεων πολιτών (των 52 κατοίκων της ευρύτερης περιοχής που εκτελέστηκαν έξω από τη Γουμένισσα κ.α.).
Όσο ο αγώνας δεν είχε ακόμη πολιτικοποιηθεί και τη θέση του πατριωτισμού δεν είχαν πάρει οι πολιτικές προπαγάνδες, σύσσωμη η τοπική κοινωνία ενίσχυε την αντιστασιακή δράση με υλική και ηθική συμπαράσταση.
Λεπτομέρεια από το μνημείο. Φωτογραφία: Θεόδωρος Π. Μποράκης (2022).
Ιστορικά στιγμιότυπα - Επίθεση των ανταρτών τις νυχτερινές ώρες της 3 Δεκεμβρίου 1942 κατά της φρουράς της γέφυρας του Αξιού στην Αξιούπολη.
Επίθεση των ανταρτών στις 7 Δεκεμβρίου 1942 κατά του μεταλλείου «Μαυρόδεντρο» στο χωριό Πηγή όπου απέσπασαν από τους εργάτες του μεταλλείου εκρηκτικές ύλες.
Υπονόμευση σημείων της σιδηροδρομικής γραμμής Αξιούπολης - Ειδομένης τη νύχτα της 25/26 Δεκεμβρίου 1943, σε από κοινού ενέργεια Άγγλων καταστροφέων και ανταρτών του 30ου Συντάγματος του ΕΛ.Α.Σ. που είχε σαν αποτέλεσμα τον εκτροχιασμό γερμανικής αμαξοστοιχίας που κατευθύνονταν μέσω των «Στενών της τσιγγάνας» προς την Ειδομένη. Την ίδια στιγμή, άλλη ομάδα ανταρτών, επιτέθηκε για αντιπερισπασμό στη φρουρά του μεταλλείου «Μαυρόδεντρο» στο χωριό Πηγή.
Επίθεση ανταρτών του 30ου και του 13ου Συντάγματος του ΕΛ.Α.Σ. στις 26 Φεβρουαρίου 1944, κατά της γερμανικής φρουράς της γέφυρας του Αξιού στο Πολύκαστρο και η διενέργεια δολιοφθοράς στη σιδηροδρομική γραμμή.
Ενέδρα των ανταρτών κοντά στην Αξιούπολη στις 17 Μαρτίου 1944 κατά γερμανικής αυτοκινητοπομπής.
Ενέδρα των ανταρτών στη θέση Κοτζά Ντερέ την 29 Μαΐου 1944 κατά οχημάτων του γερμανικού στρατού.
Ενέδρα των ανταρτών στη διαδρομή Γουμένισσας – Αξιούπολης στις 14 Ιουνίου 1944 κατά γερμανικής αυτοκινητοπομπής και τα γερμανικά αντίποινα την ίδια μέρα με την εκτέλεση 10 κρατουμένων που μετέφεραν από τη Θεσσαλονίκη στη θέση «Παλαιός Μύλος» στη γέφυρα του Αξιού.
Ανατίναξη γερμανικής αμαξοστοιχίας στον σταθμό Αξιουπόλεως στις 22 Ιουλίου 1944.
Επίθεση των ανταρτών κατά της γερμανικής φρουράς του μεταλλείου «Μαυρόδεντρο» στο χωριό Πηγή τη νύχτα 28/29 Αυγούστου 1944.
Από την Αντίσταση στον Διχασμό - Από τον Ιανουάριο του 1944 που κορυφώθηκε ο ανταγωνισμός κι επήλθε ρήξη μεταξύ των ελληνικών ανταρτικών ομάδων (Ε.Λ.Α.Σ – Π.Α.Ο.) στον νομό Κιλκίς, ξεκίνησε το δράμα του διχασμού με εκατέρωθεν αντεκδικήσεις μεταξύ του πληθυσμού.
Οι συνέπειες του διχασμού, όσο ακόμη διαρκούσε η γερμανική κατοχή, ήταν για την περιοχή της Παιονίας: α) οι επιθέσεις του ΕΛ.Α.Σ. κατά των χωριών Ευρωπός, Άγιος Πέτρος, Μεσιά κ.α. την άνοιξη του 1944, β) η απαγωγή και τη δολοφονία των 9 προκρίτων της Γουμένισσας το Πάσχα του 1944, γ) ο κοινωνικός στιγματισμός και οι αντεκδικήσεις κατά των οικογενειών των ανταρτών, και τέλος δ) η μάχη στην πόλη του Κιλκίς (4/11/1944), η πολύνεκρη αποκορύφωση του διχασμού στον νομό, που στιγμάτισε τις πρώτες μέρες της απελευθέρωσης της πατρίδας.
Πηγές:
1. «Το 30ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ» Θανάσης Μητσόπουλος, εκδ. EDITEX, 1971, Γενεύη.
2. Στράτος Δορδανάς, «Το αίμα των αθώων – Αντίποινα των γερμανικών αρχών κατοχής στη Μακεδονία 1941-1944», εκδόσεις Εστία, 2007.
3. Θεόδωρος Π. Μποράκης, Ιστορικά στοιχεία Παιονίας 1940 – 1950, σε ψηφιακή μορφή, εκτός εμπορίου.
4. Ιστοσελίδα Πανεπιστημίου Ιωαννίνων https://www.digitalglyptotheque.gr
5. Ιστοσελίδα ΣΤΑ ΠΛΑΓΙΑ ΠΑΙΟΝΙΑΣ https://plagia-paionias.blogspot.com
Δημοσιεύτηκε την 16 Φεβρουαρίου 2023 στην ιστοσελίδα της εφημερίδας ΜΑΧΗΤΗΣ του Κιλκίς.
