Σκρα Παιονίας - Η δασκάλα Βασιλική Παπαθανασίου. Φωτογραφία: Θοδωρής Π. Μποράκης (Αύγουστος 2022).
Η προτομή βρίσκεται στον χώρο του σχολείου του χωριού Σκρα Στη μαρμάρινη βάση της προτομής αναγράφονται τα εξής:
«Βασιλική Παπαθανασίου, διδασκάλισσα εθνομάρτυς. Εσφαγιάσθη την 13ην Νοεμβρίου 1946 υπό των κομμουνιστοσυμμοριτών.»
«…Δεν υπάρχει συγγενής εξ αίματος της ηρωίδος δια να δεχθή την τιμήν αλλά υπάρχει συγγενής εκ ψυχής ολόκληρος η Ελλάς εις την οποίαν αντανακλά η δόξα της θυσίας. Απόφασις Ακαδημίας Αθηνών»
«Εστήθη υπό του Γ.Ε.Σ. τιμής ένεκεν διότι κατά της θυσίας της κατέστη σύμβολον υπερήφανον της εθνικής ιδέας και του διδασκαλικού κόσμου κατά των βαρβάρων και ανόμων κομμουνιστών».
Η προτομή κατασκευάστηκε πιθανότατα το 1961 από άγνωστο γλύπτη.
Στη μνήμη της δολοφονημένης δασκάλας αποδίδονταν τιμές κατά την επέτειο της δολοφονίας της, και μέχρι τη δεκαετία του 1980, από διδασκαλικούς συλλόγους της ευρύτερης περιφέρειας.
Σχέση του μνημείου με την Ιστορία - Το χωριό Σκρα, γνωστό από τις μάχες του Α' Π.Π., είναι χτισμένο σε υψόμετρο 520 μ. στο Πάικο, σε απόσταση 4 χλμ. περίπου από τα ελληνοσκοπιανά σύνορα. Την εποχή του διχασμού, και ιδιαίτερα κατά την 12η Νοεμβρίου 1946 στο χωριό στάθμευαν δύο διμοιρίες του 1ου Λόχου του 564 Τάγματος Πεζικού (ΤΠ) του Ελληνικού Στρατού. Η συνολική τους δύναμη ήταν 55 άνδρες. Στο χωριό βρισκόταν ο διοικητής του λόχου, λοχαγός Γεώργιος Ταβουλάρης, αλλά και ο διοικητής του τάγματος ταγματάρχης Κωνσταντίνος Πάστρας.
Τη νύχτα της 13/11/1946, δύναμη 300 ανταρτών του Ε.Λ.Α.Σ. περικύκλωσε το χωριό κι επιτέθηκε στην στρατιωτική φρουρά του Σκρα που αμύνθηκε σθεναρά αλλά τελικά εξουδετερώθηκε (στα θύματα περιλαμβάνοται και το σύνολο των αξιωματικών της φρουράς και οι 4 χωροφύλακες του Σταθμού Χωροφυλακής). Από τον ανταρτικό κλειό κατάφεραν να διαφύγουν και να διασωθούν 20 στρατιώτες κι ένας ανθυπασπιστής. Μετά την προσωρινή επικράτηση των ανταρτών ακολούθησαν δολοφονίες κατοίκων του χωριού, μεταξύ των οποίων και της δασκάλας Βασιλικής Παπαθανασίου.
Η Βασιλική Παπαθανασίου γεννήθηκε στο Σκρα το 1910, σπούδασε νηπιαγωγός και υπηρέτησε στο Σκρά μέχρι τη δολοφονία της την 13/11/1946. Το τραγικό της τέλος υπήρξε ο επίλογος του ξεκληρίσματος της μαρτυρικής οικογένειάς της.
Γονείς της ήταν ο παπά Αθανάσιος Ζιάρας και η πρεσβυτέρα Άννα (απεβίωσε το 1937).
Ο αδερφός της Βασιλικής, Δημήτριος Παπαθανασίου - Ζιάρας υπήρξε υπολοχαγός του Ελληνικού Στρατού και δολοφονήθηκε από τους αντάρτες στο Κιλκίς στις 7/11/1944, μετά την επικράτηση του Ε.Λ.Α.Σ. κατά τη μάχη του Κιλκίς της 4/11/1944.
Ο παπά Αθανάσιος μην αντέχοντας τον χαμό του γιου του, έσβησε τον Απρίλιο του 1946.
Η αδερφή της Βασιλικής, Αντωνία παραφρόνησε βλέποντας το μαρτύριο της αδερφής της και έζησε έγκλειστη στο ψυχιατρείο.
Πηγές:
1. Τελεσίλλα Ιωαννίδου - Λαμπέα "Με το φωτοστέφανο του μαρτυρίου".
2. Ιστοσελίδα https://www.history-point.gr/skra-1946-antartes-nofites-gioygkoslavikes-stoles-amp-thanatos
Το χωριό Σκρα: Η παλιά ονομασία του ήταν Λούμνιτσα. Είναι γραφικό βλαχοχώρι με περίπου 180 κατοίκους, χτισμένο στις πλαγιές του όρους Πάικο σε υψόμετρο 548 μέτρα, κοντά στην ελληνοσκοπιανή μεθόριο, στον Δήμο Παιονίας του Νομού Κιλκίς. Το Σκρα είναι γνωστό για τις μάχες του Α. Π.Π. αλλά και για τους καταρράκτες στην τοποθεσία Γαλάζια Λίμνη. Ο ταξιδιώτης μπορεί να επισκεφθεί στην είσοδο του χωριού το μνημείο πεσόντων της μάχης του Σκρα με την προτομή του Ταγματάρχη Βασίλειου Παπαγιάννη, το μουσείο της μάχης του Σκρα, την προτομή του Ελευθέριου Βενιζέλου στην πλατεία, τον Ι. Ν. Αγίου Δημητρίου, το προαύλιο του σχολείου με την προτομή της δασκάλας Βασιλικής Παπαθανασίου και το αναθηματικό μνημείο για τον Μακεδονομάχο δάσκαλο Χαράλαμπο Γκάρτσιο και σε μικρή απόσταση από το χωριό μπορεί κανείς να δει τα παλιά μνήματα με τους ιδιαίτερους επιτάφιους συμβολισμούς. Στο χωριό υπάρχουν καταστήματα εστίασης, καταλύματα διαμονής και δραστηριοποιείται Πολιτιστικός Σύλλογος. Γεωργική παραγωγή: σιτάρι, κερασιές, καστανιές κλπ.
Ενδιαφέροντα: Ορειβασία, ορεινή πεζοπορία, κολύμπι, κυνήγι.Περί τα 10 χιλιόμετρα από το Σκρα, στη διαδρομή Σκρα - Αρχάγγελος, επιλέγοντας τον δασικό δρόμο, μπορείτε να φτάσετε μέχρι την κορυφή του όρους Σκρα που υπάρχουν οι οχυρές θέσεις όπου διεξήχθη η ομώνυμη μάχη του Σκρα στις 17/5/1918. Στην τοποθεσία αυτή υπάρχει και το μνήματου Ταγματάρχη Βασίλειου Παπαγιάννη που έπεσε κατά την επίθεση για την κατάληψη του υψώματος.
Λεπτομέρεια από το κείμενο στην βάση της όψης του μνημείου.
Η δασκάλα Βασιλική Παπαθανασίου (φωτογραφία που βρισκόταν αναρτημένη στα σχολεία μέχρι τη δεκαετία του 1980).
