Μνημείο πεσόντων του χωριού Χαμηλό στα μνήματα του χωριού.
Φωτογραφία: Θεόδωρος Π. Μποράκης.
Έρευνα - παρουσίαση: Θεόδωρος Π. Μποράκης
Το μαρμάρινο μνημείο αποτελείται από μεγάλο σταυρό. Στη βάση του αναγράφονται τα στοιχεία των πεσόντων. Είναι κατασκευασμένο στον χώρο των κοιμητηρίων του χωριού Χαμηλό Παιονίας.
Στην εμπρόσθια πλευρά του μνημείου αναγράφονται: "Ομαδικός τάφος κατοίκων Χαμηλού δολοφονηθέντων την 19/1/1944 υπό των Βουλγάρων" και παρατίθενται τα ονόματα των 20 άτυχων κατοίκων:
Αναστασιάδης Νικόλαος ετών 18
Ανδρεάδης Νικόλαος ετών 45
Ανδρεάδης Χαράλαμπος ετών 48
Ζυρίδης Ιλαρίων ετών 46
Κουκλίδης Κωνσταντίνος ετών 45
Κουλαξίδης Νικηφόρος ετών 65
Κόκκαλης Ιωάννης ετών 18
Κελασίδης Νικόλαος ετών 66
Κελασίδης Γεώργιος ετών 19
Κυριακίδης Ηρακλής ετών 64
Μουρατίδης Αβραάμ ετών 45
Μουρατίδης Γεώργιος ετών 18
Παναγιωτίδης Χαράλαμπος ετών 46
Παναγιωτίδης Νικόλαος ετών 16
Παντελίδης Χαράλαμπος ετών 46
Παπαδόπουλος Λάζαρος ετών 46
Σαββίδης Φίλιππος ετών 40
Σερεμετίδης Σάββας ετών 48
Τούνας Ιωάννης ετών 17
Χαραλαμπίδης Κωνσταντίνος ετών 28
Στις υπόλοιπες πλευρές του μνημείου αναγράφονται τα εξής: "ΤΑ ΤΕΚΝΑ / Στη μνήμη των γονέων και αδερφών τους που Βούλγαροι στρατιώτες τους εκτέλεσαν αδίκαστους χωρίς λόγο, χωρίς αφορμή, μόνο γιατί ήσαν Έλληνες."
"Δεν ενόχλησαν κανένα, δεν μίσησαν κανένα, δεν πολέμησαν κανένα, πλήρωσαν με τη ζωή τους γιατί ήσαν Έλληνες".
"Για να θυμίζει στις επερχόμενες γενιές τη φρίκη της μισαλλοδοξίας και τη θηριωδία του σωβινισμού".
Τὸ χρονικὸ τῆς βουλγαρικῆς εἰσβολῆς στὴν Παιονία - Κατὰ τὸ χρονικὸ διάστημα ἀπὸ τὶς 16 Ἰανουαρίου 1944 μέχρι τὶς 10 Φεβρουαρίου 1944 ἐξελίσσεται ἡ ἐπιχείρηση «Wolf». Δυνάμεις τοῦ βουλγαρικοῦ στρατοῦ, μὲ τὴν ἀνοχὴ τῆς γερμανικῆς στρατιωτικῆς διοίκησης τῆς Μακεδονίας, εἰσβάλλουν στὴν περιοχὴ ἀπὸ τὴν Γιουγκοσλαβικὴ κωμόπολη Γευγελὴ καὶ λεηλατοῦν τὰ παραμεθόρια χωριὰ τῆς Παιονίας.
Στὶς 17 Ἰανουαρίου 1944, ὁ βουλγαρικὸς στρατὸς πάτησε τὴν ἑλληνικὴ γῆ στὸ χωριὸ Χαμηλό, εἰσέβαλε στὸ χωριὸ Πλάγια όπου πυρπόλησε 66 σπίτια καὶ τὸ σχολεῖο ἐνῶ ξυλοκοπήθηκε ὁ ἱερέας τοῦ χωριοῦ, στὸ χωριὸ Φανός, πυρπόλησε 17 σπίτια καὶ μὲ τὴν ἐμφάνιση τριῶν γερμανικῶν τεθωρακισμένων γλύτωσαν οἱ κάτοικοι ἀπὸ ἐκτέλεση.
Στὸν οἰκισμὸ Δογάνη ἐκτέλεσαν 5 κατοίκους προσφυγικῆς καταγωγῆς καὶ πυρπόλησαν 6 σπίτια, στὸ χωριὸ Σκρὰ ἐκτέλεσαν 6 κατοίκους ἐνῶ πυρπόλησαν τὸ σχολεῖο καὶ 15 σπίτια, στὸ χωριὸ Κούπα ἐκτέλεσαν 2 ἄτομα καὶ πυρπόλησαν 4 σπίτια, στὸ χωριὸ Ἀρχάγγελος ἐκτέλεσαν 5 κατοίκους καὶ στὸ χωριὸ Περίκλεια Πέλλας ἐκτέλεσαν 6 κατοίκους. Στὸ χωριὸ Χαμηλὸ ξαναεπέστρεψαν οἱ Βούλγαροι στις 19 Ἰανουαρίου 1944, ἐκτέλεσαν 20 κατοίκους και πυρπόλησαν 38 σπίτια.
Στὸ χωριὸ Λαγκαδιὰ Πέλλας δολοφόνησαν τὸν Μακεδονομάχο Παπα-Νώε καὶ ἐκτέλεσαν 17 κατοίκους.
Στὶς 22 Ἰανουαρίου 1944 βουλγαρικὸς στρατὸς εἰσέβαλε στὸ χωριὸ Νότια τῆς Πέλλας, συγκέντρωσε 40 κατοίκους τοῦ χωριοῦ καὶ τοὺς δολοφόνησε στὴν τοποθεσία "Ἄσπρα χώματα".
Ο 18χρονος Νικόλας Αναστασιάδης ήταν ανάμεσα στους 20 εκτελεσμένους στο Χαμηλό.
Πηγή φωτογραφίας: Από το αρχείο της κ. Θεοδώρας Καστελιώτου.