Το μνημείο των 52 εκτελεσθέντων από τις Κατοχικές δυνάμεις την 25η Μαΐου στη Γουμένισσα. Φωτογραφία: Θεόδωρος Π. Μποράκης (2023)
Τα ονόματα των εκτελεσθέντων από τις Κατοχικές δυνάμεις. Φωτογραφία: Θεόδωρος Π. Μποράκης (2023)
Το μνημείο 52 εκτελεσθέντων από τις Κατοχικές δυνάμεις την 25η Μαΐου 1944 βρίσκεται στην έξοδο της Γουμένισσας, στην επαρχιακή οδό Γουμενίσσης - Φιλυριάς - Γιαννιτσών, στην τοποθεσία «Τσικαρτσίιτσα». Αποτελεί μια μαρμάρινη σύνθεση από ένα μεγάλο μνήμα και την κάθετη πλάκα με τα ονόματα 84 (;) νεκρών. [Πιθανότατα προστέθηκαν ονόματα νεκρών της ευρύτερης περιοχής που έχασαν τη ζωή τους στην κατοχική περίοδο].
Στην μαρμάρινη πλάκα αναγράφονται: "Εδώ βρίσκονται 52 πατριώτες της Εθνικής Αντίστασης εκτελεσμένοι από τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής στις 25 Μαΐου 1944" Ακολουθούν τα ονόματα των νεκρών. Ενώ κάτω από τον κατάλογο των ονομάτων αναγράφεται: "Ο Δήμος Γουμένισσας και η Π.Ε.Α.Ε.Α. Γουμένισσας τιμούν την μνήμη των."
Αριστερά από το μαρμάρινο μνημείο υπάρχει τοποθετημένος παλιός ξύλινος σταυρός, πιθανότατα κατασκευασμένος πριν το σύγχρονο μνημείο, που αναγράφει στο οριζόντιο μέρος του (με δυσανάγνωστες λόγω καταστροφής τις πρώτες λέξεις): "...εξετελέσθησαν από τους Ούννους βαρβάρους επιδρομείς Γερμανούς και εθνοπροδότες. 52 λαϊκοί αγωνιστές έπεσαν στον βωμό της λευτεριάς."
Το μνημείο, λιτό στην αρχική του μορφή είχε κατασκευαστεί το 1982 ενώ αργότερα ανακαινίστηκε στη μορφή που υφίσταται σήμερα.
Σχέση του μνημείου με την Ιστορία - Κατά το διάστημα της άνοιξης του 1944 η ευρύτερη περιοχή Γουμένισσας είχε έντονη δραστηριότητα μεταξύ των ανταρτικών δυνάμεων του Ε.Λ.Α.Σ.
Η δραστηριότητα αυτή ξεκινάει στις 18 Φεβρουαρίου 1944 που οι αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. σε ενέδρα στη διαδρομή Αξιουπόλεως - Γουμενίσσης, λίγο έξω από τη Γουμένισσα κατέστρεψαν τρία οχήματα του γερμανικού στρατού και φόνευσαν 5 Γερμανούς αξιωματικούς και οπλίτες, τον Έλληνα έπαρχο Σταύρο Κωστόπουλο και τον Έλληνα διερμηνέα του.
Ακολουθούν πυκνά γεγονότα όπως η ανεπιτυχής επίθεση των ανταρτών κατά των κατοίκων των χωριών Άγιος Πέτρος και Μεσιά (6/3). Η αναποτελεσματική εκκαθαριστική επιχείρηση του γερμανικού στρατού στην περιοχή του χωριού Γρίβα (9/3). Η δραματική καταστροφή των χωριών Άγιος Πέτρος και Μεσιά από τους αντάρτες με δεκάδες νεκρούς κατοίκους των χωριών (16/3). Την δραματική καταστροφή του χωριού Ελευθεροχώρι - Πέλλας ως αντίποινα από τον γερμανικό στρατό (23/3). Την απαγωγή 9 προεστών της Γουμένισσας και τη δολοφονία τους από τους αντάρτες στο διάστημα από 4 έως 16/4). Τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του στρατού Κατοχής στο όρος Πάικο με την ονομασία «Pfingstrose», επιχειρήσεις που είχαν σαν στόχο την αντιμετώπιση ντόπιων και ξένων ανταρτών του 30ου Συντάγματος του Ε.Λ.Α.Σ. (5/5). Τη δραματική καταστροφή των χωριών του Πάικου Λιβάδια και Τρία Έλατα από τον Κατοχικό στρατό καθώς και την βίαια μετεγκατάσταση των κατοίκων τους στην περιοχή της Γουμένισσας (6/5). Και τέλος την αιχμαλωσία κατοίκων της Γουμένισσας από τον γερμανικό στρατό και τον εγκλεισμό τους στο στρατόπεδο Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη ως ομήρους, αλλά και τη σύλληψη και τον απαγχονισμό στην κεντρική πλατεία Γουμένισσας του μέλους του Ε.Α.Μ. Γεώργιου Γεωργόπουλου (8/5).
Η εκτέλεση - Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων της περιοχής, η ενέργεια της δολοφονίας των 5 Γερμανών στρατιωτών και των 2 Ελλήνων κατοχικών στελεχών της περιοχής από τους αντάρτες την 18/2/1944 κοντά στην Γουμένισσα, είχε ως αποτέλεσμα να αναζητούν οι Κατοχικές αρχές τα πτώματα των φονευθέντων, ελπίζοντας πως έχουν συλληφθεί και βρίσκονται εν ζωή. Όταν στις 24/5/1944 υποδείχθηκαν στη γερμανική διοίκηση οι τόποι που βρισκόταν θαμμένα τα θύματα της ενέδρας τότε αποφασίστηκαν αντίποινα, με την εκτέλεση 52 κατοίκων της Γουμένισσας. Η μεσολάβηση προσώπων της τοπικής αυτοδιοίκησης δεν στάθηκε ικανή να αποτρέψει τελικά την επιβολή των αντιποίνων. Οι Κατοχικές αρχές αποφάσισαν να μεταφέρουν στη Γουμένισσα 52 πολιτικούς κρατουμένους από το στρατόπεδο Παύλος Μελλάς, ανάμεσά τους και 3 Γουμενισσιανούς (Αδαμόπουλος Αναστάσιος, Παπαλεξάνδρου Αθανάσιος και ο Μασλίντσης Γεώργιος), και να τους εκτελέσουν στην τοποθεσία που βρίσκεται σήμερα το μνημείο.
Πηγές:
1. Θανάσης Μητσόπουλος - «Το 30ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ» Θανάσης - εκδ. EDITEX, 1971, Γενεύη.
2. Στράτος Δορδανάς, «Το αίμα των αθώων - Αντίποινα των γερμανικών αρχών κατοχής στη Μακεδονία 1941-1944», εκδόσεις Εστία, 2007.
3. Γεώργιος Τοσιλιάνης - "Η εκτέλεση των 52 πατριωτών στην Γουμένισσα από τους Γερμανούς εισβολείς στις 25 Μαϊου 1944" - Άρθρο στην εφημερίδα ΜΑΧΗΤΗΣ του Κιλκίς (27/5/2020).
4. Ιστοσελίδα Ιστορικά Θέματα (http://www.istorikathemata.com)
5. Ιστοσελίδα Γουμένισσα (http://www.goumenissa.eu)
